We kennen het allemaal, kurk. Armbandjes, vloeren, viltjes, tassen, schoenen kunnen van kurk gemaakt worden. Maar het best kennen we kurk misschien wel als afsluit’dop’ op een fles wijn, Whisky en andere dranken. Waarom? Wat zijn de voor en nadelen van kurk? Waar komt kurk vandaan? Met veel plezier heb ik dit artikel geschreven waar je wijzer van kan worden.

Ook kennen we andere afsluitingen op flessen wijn zoals schroefdop, Diam, plastic en glas. Ook hier vertel ik je graag wat over.

Herkomst Kurk.

Vandaag de dag is de Kurkeik De Nationale boom van Portugal, uitgeroepen door het Assemblee van de Republiek in 2011. En dat is niet voor niets als je beseft dat van de 5 miljoen hectare kurkbos in de wereld meer dan 30% in Portugal is te vinden. Voornamelijk in de streek ‘Alentejo’ en de ‘Algarve’ wat gezamenlijk verantwoordelijk is voor 72% van de Portugese kurkbossen. Deze kurkbos landschappen wordt: ‘Montado’ genoemd en kent een specifiek ecosysteem.

De geschiedenis van de Portugese kurkeiken gaan tot ver terug, er bestaan al sinds de 14e eeuw wetten om de kurkeiken te beschermen, kappen mag dus niet zonder toestemming. De oudste nu nog aangeplante boom is in 1731 aangeplant en luistert naar de naam ‘Assobiador’ = ‘de fluiter’, vanwege de vele zangvogels die hier op de takken zitten te fluiten’. Deze boom vindt je ten oosten van Setúbal in het dorpje Águas de Moura.

Verder tref je kurk eiken bossen en plantages aan rondom de Middenlandse Zee: Spanje, Marokko, Algerije, Tunesië, Sardinië, Corsica en Frankrijk. Spanje en Portugal zijn de kurkbossen die het er het meest toe doen voor de productie voor kurken, de overige bossen zijn hier minder tot niet geschikt voor, Portugal kent verreweg de beste kwaliteit.

Kurk komt van het Spaanse/Arabische woord ‘corcho' wat afkomstig is van ‘qurq’ wat weer uit het Latijnse Quercus komt.

De mogelijkheden van de Kurkeiken boom.

De Kurkeik is binnen de napjesdragerfamilie de ‘Quercus suber’ en houdt van warmte, droge zomers en gematigde winters en staat het liefst aangeplant op arme, zanderige bodem.

De schors van de kurkeiken wordt gebuikt voor de productie met vele doeleinden waaronder het afdichten van een fles wijn. De Quercus suber is de enige boom in de wereld die het vermogen heeft om na het verwijderen van de barst weer een volledig nieuwe barst aan te maken.

Gemiddeld worden de bomen zo’n 200 jaar oud en kunnen 14 tot 20 meter hoog worden. Daarnaast hebben de kurkeiken het vermogen om koolstof op te slaan, speelt de kurkeik een zeer belangrijke rol bij het verminderen van de broeikasgassen. Per hectare kan ongeveer 6 ton CO2 worden vastgehouden.

Kurk oogsten.

Het is maar goed dat er zo’n lange geschiedenis is met de ecologische Montado’s want geduld is er nodig om de barst te kunnen gebruiken. De eerste 20 à 25 levensjaren van de boom kan je de barst niet oogsten en is nog niet eens bruikbaar voor de kurkstoppers, dit kan pas na zo’n 40 jaar:

• 1ste oogst = Desboia genoemd (maagdenkurk), deze heeft nog een harde en onregelmatige structuur
• 2e oogst = Reproductie kurk, is al beter kwaliteit maar nog steeds niet voor kurkstoppers
• 3e oogst = Amadia, vanaf deze oogst is de kurk geschikt voor de wijnstopper productie.

Tussen iedere oogst zit 9 jaar dat de boom zich kan herstellen en een nieuwe bruikbare barst aan te maken. Dit kan voor zo’n 16 à ± 20 keer, en 1 oogst staat voor 1 boom zo’n 4000 kurken.

De bomen worden manueel gestript wat vakmanswerk vereist om de bomen niet te beschadigen. Dit oogsten gebeurd in de hete zomermaanden wanneer het kurkschors door vochtonttrekking loslaat van het 'Cambium'; de dunne laag tussen de schors en de boom (de cellen bevatten nu geen water en zijn dood). Nu zijn de cellen die verantwoordelijk zijn voor de productie actief waardoor de boom nieuwe kurkbarst aan kan blijven maken.

Om de ecologische stand in de Montado’s te waarborgen wordt er na iedere oogst nieuwe aanplant gedaan zodat er een constante mix is aan bomen op juiste en verschillende leeftijden.

Bewerking de kurk oogst.

Na de oogst worden de barst te drogen gelegd voor zo’n 6 à 8 maanden, vervolgens wordt het gekookt (gesteriliseerd) met chemicaliën die de kurken ontsmetten van bacteriële groei waarna alles wordt samen geperst. Gaat dit niet goed dan kunnen bacteriën gaan leven die bijvoorbeeld TCA kunnen veroorzaken wat een negatief effect op wijn kan hebben, het zogenaamde ‘Kurk’.

De werking van kurk als functie op een fles wijn.

Sinds duizenden jaren wordt kurk al toegepast als afdichtsmiddel voor wijnvaten, olijfolieflessen en andere doeleinden. Kurk begon eind 1600 het meest gebruikte afdichtingsmateriaal te worden, toen het mogelijk werd om glazen wijnflessen te maken met een bijna uniforme vorm en vormgeving.

Kurk heeft meerdere kwaliteiten waardoor het zo geschikt is om te gebruiken als afsluiter. Door de elastische, flexibiliteit maar toch het vermogen te hebben om thermisch te isoleren kan de wijn door de kurkporiën langdurig ademen, en zo positieve rijping en evolutie bieden aan de wijn zonder dat het oxidatieproces te snel verloopt. De wijn ademt als het ware via de kurk en wordt zo langzaam volwassen. Deze rijping geeft wijn complexiteit & reductie.

Kurk laat 1 mg zuurstof per jaar door. Dit is precies genoeg om de wijn te laten rijpen waardoor er nieuwe smaken worden ontwikkeld. ‘Dit lijkt weinig maar kan na zo’n 2 of 3 jaar al genoeg blijken om de sulfieten af te breken

Er zitten ook nadelen aan een natuurlijk product als kurk om een wijn mee af te sluiten. Ik liet het eerder al even vallen ‘TCA’ (= trichlooranisol) besmetting. TCA is een bacterie die hele nare aroma’s in de wijn laat opkomen. Dit ruikt heel muf en onaantrekkelijk naar: rotte paddenstoelen, nat karton, opgedroogde hond uit de sloot, dat soort nare geuren. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan als de kurk niet goed behandeld is tijdens het steriliseren.

De Diam kurk.

Om de problemen van TCA aantasting in kurk tegen te gaan en de plastic kurken te vermijden is de DIAM kurk ontstaan en heeft enorme populariteit geboekt bij wijnproducenten.

Anders dan bij de traditionele kurk zoals hierboven uitgelegd worden voor de DIAM kurken onbewerkt kurk ingekocht en zelf behandeld d.m.v. een eigen schoonmaakprogramma. Eerst wordt de kurk in stukjes gehakt en de TCA deeltjes verwijderd (bij de traditionele kurkproductie gebeurd dit ook maar met de grote vellen kurk waardoor minder effectief). Dit scheiden gebeurt met koolstofdioxide onder druk bij een bepaalde temperatuur. Vervolgens wordt de kurk schoongemaakt en met microdeeltjes acrylaat en een bindmiddel (soort lijm) weer aan elkaar vast gemaakt. Hier is de naam DIAM ook aan verleend, het als een diamant bewerken van de kurk.

De losse deeltjes die weer aan elkaar worden gelijmd zijn ook gesorteerd op de meest elastische delen van de kurk waardoor het de functie van ouderen en ademen in stand houdt.

Deze manier is ook nog eens super duurzaam, de afgekeurde deeltjes gaan door voor productie van andere kurk doeleinden en anders dan de traditionele manier van kurken maken is er geen restafval aangezien de kurken in de juiste vorm worden gemaakt met door de kleine deeltjes. Bij de hoofdfoto zie je de traditionele manier waar de kurk als het ware uitgestanst wordt en er dus veel restkurk overblijft.

Om het geheel nog duurzamer te maken is er nog een doorontwikkeling gemaakt bij DIAM door de lijmbestandsdelen te vervangen voor het gebruikte bindmiddel is gemaakt van 100% organisch polyol, dat volledig plantaardig is, en het maakt gebruik van een bijenwasemulsie, dat 100% natuurlijk is.

Fijn-Proeverij

Waar de wijnmaker ook voor kiezen en wat de klassieke sommelier ook mag vinden over de romantiek van natuurlijke kurk t.o.v. schroefdop of zelfs plastic kurk is tot op zekere hoogte relevant. Ja mijn wijnhart gaat ook meer kloppen van een natuurlijke kurk maar als de wijn niet gemaakt is om een oudering te ondergaan is een schroefdop voor mij ook prima. En ook als die wijn met schroefdop zou kunnen ouderen onder die schroefdop zou ik dat ook prima vinden. Wel is de romantiek van een fles open maken aan tafel met een natuurlijke kurk iets met meer emotie, er is een leuker verhaal over te vertellen en het heeft iets nostalgies. Maar eerlijk is eerlijk: wat heb je aan een wijn die gekurkt is en je moet de fles weg gooien? Daar heeft de wijnboer zijn best niet voor gedaan, en jij de fles niet voor gekocht.

Deze blog is geschreven door Guillaume Coret.

  Weer wat wijzer? Meer leren over de wijnwereld? Schrijf je dan hier in voor een Fijn-Proeverij wijncursus!

Meer weten? Neem dan hier contact op

Volg Fijn-Proeverij via de volgende socials

Instagram Facebook