Portugese wijnen kennen we allemaal van de overheerlijke Port wijnen die een grote afname hebben in Nederland, maar wat weten we eigenlijk van de ‘gewone’ wijnen van dit mooie land? Vinho Verde, ja dat kennen we ook van de heerlijk verfrissende dorstlesser op het terras tijdens de vakantie. Maar achter het hele frisse laag gem. 9,5% alcoholhoudende Vinho Verde, en het gem. 21.5% alcohol houdende Port schuilt nog een heel scala van parels aan wijnen van een regulier alcohol percentage.

Geschiedenis van Portugal als wijnland.

Voor onze jaartelling werden al druiven geteeld in het noorden van Portugal, in de dalen in verschillende streken tussen de stad Porto en de Spaanse provincie Galicië. De Romeinen kregen rond het jaar 0 van onze jaartelling de macht in Portugal en breidden het aantal wijngaarden uit over het hele land.

De Moren hebben na de Romeinen een aantal eeuwen geregeerd over Portugal. Aangezien de Moren geen alcohol nuttigen werd de wijnbouw helemaal gestopt.

De 15de en 16de eeuw waren de gouden eeuwen voor Portugal, er werd veel Portugese wijn en kruiden geruild met Engelse wol, Engelse handelshuizen vestigden zich in de stad Porto. Portugal was hiermee een grote zeevarende exporterende rijke natie geworden.

In de 17de eeuw werden de Franse wijnen door de Engelsen & Nederlanders geboycot vanwege de vele oorlogen tussen beide landen. De Engelsen gingen op zoek naar andere mooie wijnen en kwamen terecht in de huidige Portstreek. Ze vonden daar de nu zo geliefde zoete wijn, Port. De Nederlanders hielden zich bezig met het verhandelen van de wijnen en brandewijn. Toen Napoléon in 1807 Portugal binnenviel ging een hoop wijnbouw verloren.

Na de Anjerrevolutie van 1974 werd konden veel mensen eindelijk doen waar ze decennia lang van gedroomd hadden. Veel wijnbedrijven werden opgericht, graanvelden werden omgetoverd tot wijngaarden. De kwaliteit van de wijnen die gemaakt werd was vaak beroerd en de meeste wijn werd in Portugal zelf geconsumeerd.

Het redelijk autoritaire regime van Salazar beperkte de interactie met de buitenwereld tot de kolonies (Angola, Mozambique) en ex-kolonies (Brazilië). Zo ging de modernisering van de wijnproductie veelal aan Portugal voorbij, was de aanwezigheid van niet-Portugese wijn in het land haast onbestaand en werd er nauwelijks Portugese wijn geëxporteerd behalve dan naar de genoemde koloniale gebieden. Ook mochten er geen nieuwe wijngaarden aangeplant worden en gingen bijna alle druiven naar coöperaties.

In 1986 trad Portugal toe tot de EU. De landbouw en dus ook de wijnbouw, kon rekenen op grote financiële steun. Geïnvesteerd werd in het moderniseren van de wijnbedrijven en wijngaarden. Dit heeft de Portugese wijnbouw veel goeds opgeleverd.

Klimaat van Portugal.

Het klimaat is van noord naar zuid uiteraard zeer divers, dus van één klimaat is niet te spreken. Maar ‘HET’ klimaat staat wel voor grote deel aan de basis wat de wijnen hier uiteindelijk zo mooi maken.

De meest onderscheidende factor voor de Portugese wijnidentiteit is de invloed van de Atlantische oceaan. De gelijkmatige rijping, en daarmee het evenwicht in de geproduceerde druiven, staat en valt met de verkoeling die de wind van over de oceaan brengt.

Traditionele wijnbouw in Portugal.

Het behoud van tal van traditionele technieken helpt ongetwijfeld ook om de wijnen authenticiteit te verlenen. Zonder de meerwaarde van moderne methodes uit het oog te verliezen, bleven de Portugese wijnmakers zowel in de wijngaard als in de kelder trouw aan eeuwenoude werkwijzen.

Het meest opvallend is de gemengde aanplant waarbij in één wijngaard meerdere druivenrassen de dienst uitmaken.

Mede door een geografisch en politiek isolement bleef de gemengde aanplant in Portugal lange tijd de norm. Vandaag zie je onder de producenten verschillende kampen.

Een ander opvallend traditioneel aspect zijn de open gistingskuipen (lagares) in Portugese kelders.

Oorspronkelijk werden ze gevormd met granieten blokken, maar vandaag worden ze ook nagemaakt in inox. In eerste reflex zou je vermoeden dat het gistende sap in een open kuip onderhevig is aan oxidatie, maar feit is dat het sap zichzelf beschermt door de vorming van C02 tijdens de gisting. Zolang men de kuipen niet tot de rand vult, blijft het gas boven de most hangen omdat het zwaarder is dan zuurstof en vormt aldus een beschermlaag.

Druivenrassen van Portugal.

Hier schuilt het grote geheim voor de identiteit van de Portugese wijnen als je het mij vraagt. Uiteraard zullen er boeren zijn die met de internationale bekende druivenrassen zullen werken, maar het gros verloochend hun inheemse druiven variëteiten niet en werken voornamelijk met druivenrassen die men enkel hier treft (na Italië is Portugal het land met de meeste soorten druivenrassen). Het aantal rassen (+300 soorten) zijn er heel veel (zowel in wit als in blauw). Portugal kent zo'n 300 inheemse druivenrassen, hieronder enkel van de meest voorkomende:

Witte druivenrassen                 Blauwe druivenrassen

• Alvarinho                                         Alfracheiro
• Antão Vaz                                        Aragonez /Tinta Roriz/ Tempranillo
• Arinto/Pederno                              Baga
• Avesso                                              Castelão
• Bical                                                  Cornifesta
• Encruzado                                       Jaen
• Fernão Pires/Maria Gomez         Moreto
• Fonte Cal                                          Moscatel Galego Roxo
• Gouveio                                            Ramisco
• Godega                                             Rufete
• Loureiro                                            Tinta Barroca
• Malvasia Fina                                 Tinta Caiada
• Moscatel de Sétùbal                     Tinta Negra
• Ribagato                                           Tinta Cão
• Siria                                                   Tinta Carvalho
• Trajadura                                         Touriga Franca
• Verdelho                                           Touriga Nacionalla
• Roupeiro                                           Trincadeira/Tinta Amarela
• Azal                                                    Tinta Carvalho
• Rabo de Ovelha                              Sousão
•                                                             Vinhão

Portugese wijn wetgeving.

In 1990 werd de wijnclassificatie in Portugal in overeenstemming gebracht met de andere landen in de EU. Ook gingen steeds meer wijnproducenten kwaliteitswijnen maken. Tientallen wijnbedrijven, groot en klein, kwamen er in de jaren negentig ieder jaar bij

• Vinho de mesa
• Vinho Regional (VR)
• Vinho de Qualidade Produzido em Região Demarcada (VQPRD)
• Denominação de Origem Controlada (DOC)

Wijnbouwgebieden van Portugal.

DOC Vinho Verde

Qua aanplant is dit het grootste gebied van de Portugese wijnbouw. Ook is het het regenachtigste gebied waar het koel kan zijn maar genoeg zonuren om de druiven rijp te krijgen. Door de regen en sterke Atlantische invloeden is de Minho  een heel groen gebied met bossen waar riviertjes door stromen vanuit de bergen. Door deze koelte en regen is het voor druiven moeilijker om rijp te worden, ook zijn de druiven gevoelig voor rot met deze omstandigheden, hierdoor zie je veel hoog geleide aanplant van de druivenstokken om zo de druiven bij de vochtige grond te weren.

Dit zijn wijnen afkomstig uit de Minho. Vinho Vertaald 'Groene wijn'. Dit zijn laag alcohol (8 à 11,5% gem.) bevattende frisse lichtvoetige wijnen met een kleine tinteling van koolzuur (deze koolzuur komt door stand doordat de Malolactische gisting op de fles plaatsvindt). is de wijn meer richting de 8% alc. dan hebben de wijnen een 'zoetje'. De wijn is niet letterlijk groen maar is een aanduiding dat de druiven vroeg geoogst zijn, en dat de wijn jong gedronken dient te worden. Vinho Verde wijnen zijn een blend van meerdere druivenrassen (veelal Loureiro & Arinto) die kris kras door elkaar staan aangeplant.

Ook zijn er Vinho Verdes die wat rijper en exotischer fruit hebben en tussen de 11,5 à 14% alc. zitten, dit zijn de wijnen van een enkel sub-gebied of van 100% Alvarinho druif uit Monção e Melgaço (dit staat op het etiket als Vinho Verde Alvarinho).

Er wordt ook een beetje rode & rosé wijn gemaakt in de Minho, en dan ook wel gelijk van een bijzonder druifras de Vinhão (dit is één van de weinige blauwe druivenrassen met rood vruchtvlees).

De Vinho Verde kent 9 sub regio’s:

1.     Monção e Melgaço
2.     Lima
3.     Cávado
4.     Ave
5.     Basto (Baião)
6.     Sousa
7.     Amarente
8.     Paiva
9.     Baião

DOC Tras-os-Montes

Heel lang is de Tràs-os-Montes onder gesneeuwd als het gebied waar ook de Douro streek in valt, maar om een eigen identiteit te geven maak ik de DOC’s hier los van elkaar los gemaakt om beide gebieden tot hun eigen recht te laten komen. Helemaal noordoosten van Portugal ligt het wilde, afgelegen hoge land Trás-os-Montes met de arme granieten wijngaarden ook langs de rivier de Douro. Er heerst hier een ruig landklimaat met hele hete lange zomers maar zeker zulke extreme ijzige winters.

Trás-os-Montes is op te delen in 3 sub regio’s (alle 3 in 2006 een DOC status verworven):

1. Chaves (wijngaarden langs de zijrivier Tamega)
2. Valpaços (helemaal in het noordoosten tegen Spanje aan)
3. Planalto Miranda’s (gelegen op het plateau van het gebergte Serra do Mogadouro met de wijngaarden langs de Tua rivier.

Tràs-os-Montes staat voornamelijk bekend om zijn krachtige rode wijnen. Al staat het Planato Mirandès deel bekend om licht mousserende rosé wijnen. De regionale wijnen komen hier op de markt als Vingho Regional Transmontano.

Ook vallen de DOC Porto-et-Douro onder dit wijngebied.

DOC Porto-et-Douro

Met een DOC classificatie sinds 1982 voor Douro wijnen is dit de regio waar de wereldberoemde Port wijnen vandaan komen, maar ook geweldige “gewone wijnen”  komen uit de Douro (fonetisch-Dauwroe). Slechts 40% van de druivenoogst wordt hier voor Port gebruikt en de rest gaat verder als DOC Douro wijn en is onderdeel van Trás-os-Montes.  Ondanks dat de Port wijnen gemaakt moeten worden van druiven uit de Douro streek, moeten ze rijpen in Villa Nova de Gaja (= aan de overkant van Porto). Het gebied waar de rivier de Douro doorheen kronkelend is werkelijk adembenemend mooi (Rio d’Ouro = rivier van goud), schoon, ruig en aangelegd tegelijkertijd en heeft een UNESCO wereld erfgoed erkenning.

Het klimaat hier is ideaal voor het verkrijgen van mooie evenwichtige rijpe druiven, veel zonuren en warmte, hogere liggingen van terrassen voor nachtelijke verkoeling, voldoende regen in de winter voor waterreserves en constante aanvoer van wind vanuit Porto wat de druiven gezond houdt.

Port wijn kent geen eigen DOC herkomstbenaming en valt ook onder de algemene DOC Porto-et-Douro, wel werden de grenzen 1765 wettelijk vastgesteld, en werd de naam beschermd. Dit is bewerkstelligd door de toenmalige regering, en met name door dr. Marques de Pombal.

De portstreek is de eerste wettelijk beschermde herkomstnaam van heel Europa. Pas in de 20ste eeuw kregen andere streken in Portugal wettelijke bescherming.

De 3 sub gebieden van de Douro zijn:

1. Baixo Cargo = het koelst door meeste invloed vanuit de Atlantische oceaan en komen de druiven en wijnen met een lichter karakter vandaan. Baixo betekend laag, is dus het laagste deel van de 3 sub gebieden. Tevens is de Baixo Cargo het meest vruchtbare deel.
2. Cima Cargo = Cima betekend 'hoger'. 40% van de wijnproductie
3. Douro Superior = warmer (tot wel 45°C) en extremer klimaat

DOC Dão

Dit is één van de oudste herkomsten van Europa, sinds 1908 kent dit gebied al en DOC. Dit gebied heeft ook een rijke geschiedenis op wijn bouwgebied, van 1950 t/m 1980 moesten alle druivenboeren hun druiven verkopen aan de coöperaties (dit moest onder dictatorschap van Salazar), na toetreding tot de EU in 1984 is dit wettelijk afgeschaft. De naam Dão is tevens een zijrivier van de rivier Rio Mondego.

De kleine versnipperde wijngaarden, veelal met zeer oude aanplant, liggen hier verspreid over 20.000ha en liggen veelal verscholen tussen de groene glooiende heuvels met eucalyptus en dennenbossen, en in de valleien. Het klimaat dat Dão kent is een rustig klimaat met warme zomers door de  ligging midden in het land waardoor de druiven hier heel geleidelijk rijp kunnen worden. Maar Dão kent ook ook strenge winters. Ook worden er flink wat microklimaten gevormd door de aanwezigheid van de vele omliggende bergen.

Deze bergen zijn:

• Serra de Estrella (ter zuidoosten van 7)
• Serra de Buçaco (ter westen van 6)
• Serra do Açor (ter zuiden tussen 6 & 7)
• Serra do Caramulo (ter noorden van 1 & 2)
• Serra do Nave (ten noorden van 3)

Door het klimaat is Dão qua wijnstijl enerzijds elegant, maar anderzijds ook weer complex en robuust. 

De sub gebieden van de Dão zijn:

1. Besteiros
2. Silgueiros
3. Castendo
4. Terras de Senhorim
5. Terras de Azurara
6. Alva
7. Serra da Estrella
   
   

Wijnweetje: de druif en Portugese trots is het ras de Touriga Nacional, deze kent zijn oorsprong in de Dão.

Ander wijnweetje: is wijn afkomstig uit flessen met een grote riet omvlochten mand. Dao-garrafao genoemd, dit zijn alledaagse wijnen maar hebben wel een cultstatus.

DOC Bairrada

Bairrada aan de westkant, net ten noorden van de studentenstad Coimbra. Voordat de wijnwetten ingevoerd werden door Marques de Pombal in 1756  werden de druiven gebruikt voor de productie van Port, dit werd door hem verboden en alle wijngaarden werden gerooid (Marques de Pombal zag de Bairrada als een grote concurrentie voor de Port wijn). Pas weer in het einde van de 19de eeuw opnieuw aangeplant, voornamelijk voor de productie van mousserende wijnen. De meeste druiven worden verkocht aan Coöperaties.

De naam Bairrada zal afkomstig zijn van de zwarte kleibodem die hier landinwaarts aanwezig is (Barra = zwarte klei), ga je naar de kust toe dan wordt de bodem wat zandiger en kalkrijk.

Door de ligging 20km van de Atlantische oceaan met de  18.000ha wijngaarden achter de heuvels, heerst er een vochtig mild klimaat met warme hete zomers en regenval in de winter + goede verkoeling vanuit de Atlantische oceaan. Ten oosten ligt de Caramulo gebergte die de Atlantische invloeden in het gebied houden. Druiven worden hier niet automatisch rijp (dit is een reden waarom veel druiven door worden verkocht voor de productie van de Mateùs Rosé). Gelukkig komen hier ook enkele van de beste Portugese rode wijnen vandaan gemaakt van de Baga druif!!!

De betere wijnen van betere jaargangen krijgen vaak een extra vermelding op het etiket als: 'Garaffeira' of 'Reserva' (dit is niet wettelijk vastgelegd).

Ook is de productie van mousserende wijnen hier van groot belang.

DOC Beira Interior

Aan de andere zijde van de Serra de Estrella wat de scheiding maakt met de Dão, en tegen de Spaanse grens. Een landelijk en ongerepte regio met bos, hoge imposante steile rotsen op zachte valleien vol met fruitbomen, en de hellingen en de wilde bergen waar schapen en geiten grazen. Klimaat = Continentaal, het is warm en droog in de zomer en erg koud in de winter met veel sneeuw. De berghellingen van de Beira Interior dragen enkele van de hoogste wijngaarden in Portugal.

Beira Interior is in 3 sub gebieden op te splitsen:

1. Castelo Rodrigo
2. Cova de Beira
3. Pinhel

DOC Tejo

Tejo was tot 2009 beter bekend als Ribatejo, en heeft sindsdien de wijngaarden verder bij de rivier de Taag vandaan aangeplant op hoger gelegen delen, en oogst met lagere opbrengsten om de kwaliteit te verbeteren.  Ten noorden van de Tejo grenzend aan de wijnstreek Lisboa is het landschap heuvelachtig met kleiige kalkhoudende bodems met in het noorden ook schist. ten zuiden van de Tejo is het vlakker met lichte heuvels, hier is de bodem beduidend armer met zand. Langs de rivier is een mix van arme alluviale bodems met klei, zand en kiezel.

De Tejo kent 6 sub regio’s:

1.     Almeirim
2.     Cartaxo (een gedeelte hiervan ligt in de DOC Lisboa)
3.     Chamusca
4.     Coruche
5.     Santarém
6.     Tomar

Door de ligging ten noordoosten niet ver van Lissabon, zie je de wijnen uit de Tejo veel in de horeca van Lissabon. 80% van de wijnen zij rood met veel tannine, witte wijnen zijn over het algemeen interessanter.

Naast de wijnbouw zie je hier ook veel kurk Eiken voor de productie van kurken, en ook pijnboombossen die tevens een temperend continentaal klimaat verzorgen.

DOC Lisboa

Een wat onbekend wijnbouwgebied, mede door de ieder voor zich mentaliteit, tot 2009 heette dit gebied Estremadura maar dit leek teveel op het Spaanse wijnbouwgebied Extremadura waardoor de naam is veranderd op protest vanuit het Spaanse deel. Het klimaat is zeer divers door ligging dicht bij de oceaan, maar ook heuveltoppen t/m 700M hoogte, één van de heuveltoppen van de Serre de Montejunte ligt de sub DOC Alenquer. Hier is minder wind en regen en komen dan ook de toppers vandaan. West is koeler en valt meer regen.

Lisboa kent 9 sub DOC’s waarvan er één 2 sub sub appellations heeft:

1.     Encostas d'Aire
2.     Alcobaça
3.     Ourém
4.     Óbidos
5.     Alenquer
6.     Arruda
7.     Torres Vedras
8.     Lourinhã
9.     Bucelas
10.     Colares
11.     Carcavelos

DOC Alentejo

Letterlijk 'Over de Taag' of 'Verder van de Taag' vanuit Lissabon gezien. Heuvelachtig weid gebied met 90.000ha aan wijngaarden en bebossing in het noorden waardoor het hier ook erg groen is. Ook is de Alentejo de plek waar kurkeiken worden geproduceerd.

De DOC Alentejo kent 8 sub regio’s:

1.     Borba
2.     Évora
3.     Portalegre
4.     Redondo
5.     Requengos de Monsaraz
6.     Vidiqueira
7.     Moura
8.     Granja-Amareteja

De wijnen zijn hier lokaal erg populair onder de eigen bevolking.· Klimaat: Noorden koeler dan zuid, verschil van gem. 2,5 à 5°C. Het is bijna het hele jaar warm, dit klimaat heeft veel Australische wijnmakers aangetrokken om wijnbouw te plegen. Alentejo is de de meest in bewegende en groeiende wijnbouwregio van Portugal (daarvoor was het de graanschuur van Portugal), aantal wijnproducenten steeg de laatste jaren explosief. Vandaag de dag komt de meest gedronken wijn in Portugal uit de Alentejo.

DOC Península de Setúbal

Is vernoemd naar de rivier de Sado die via het oosten en zuiden de Atlantische oceaan instroomt en bestaat al sinds 1908. Dit schiereiland/wijnbouwgebied staat voornamelijk bekent voor de versterkte zoete wijnen die hier geproduceerd worden van de Moscatel (zowel de Alexandrië voor wit als de Roxo voor rood) die hier een perfect klimaat genieten achter de bossen, en op de heuvels van de Arrábido. Druiven worden hier perfect rijp om type wijn te kunnen produceren zoals de Moscatel de Setúbal.

Voor deze versterkte zoete wijnen is een rijping van 24 maanden verplicht, maar 4 jaar is meer gebruikelijk. Het productieproces wordt bepaalt door het stoppen van de gisting door het toevoegen van Brandy voordat de suikers volledig zijn vergist. De gisting stopt hierdoor. Vervolgens worden de rijpe ingedroogde schillen voor enkele maanden bij de wijn toegevoegd om smaak, kleur en aroma af te geven. Nadat de schillen verwijderd zijn volgt een minimale vatrijping van 18 maanden waaraan verse wijn wordt toegevoegd (is dus altijd een wijn van meerdere jaargangen druivenoogst). Er bestaan zelfs types van 50 jaar en ouder, deze dragen de naam Setúbal Apoteca. Naast 75% van deze zoete wijn productie is er ook ‘gewone’ witte & rode wijn.

Binnen dit gebied valt ook de DOC Palmelo waar de witte en rode wijnen vandaan komen.

DOC Távore-Varose

Hele kleine streek van slechts 3.000ha onder de Douro en de DOC Dão ten zuiden. Tussen de rivieren Paiva en Távora.

Veel bergen en de wijngaarden zijn hier gelegen aan de voet van de Serre da Nave vanaf 500M boven zeeniveau te vinden tot wel 800M om de hitte van deze streek te ontsnappen.

De Távore-Varosa streek staat bekend om productie van mousserende wijnen en was in Portugal ook de eerste streek waar mousserende wijnen werden geproduceerd, en zelfs in 1989 werd afgebakend als mousserend wijngebied (de wijn werd al sinds half 17de eeuw gemaakt). Hierdoor zie je naast de aanplant van inheemse rassen hier ook veel Chardonnay & Pinot noir aangeplant. Maar Malvasia is ook een hele belangrijk druivenras voor de mousserende wijnen. Net als Champagne zijn het wijnen met een 2de vergisting die de bubbels creëren maar hier hoeven de wijnen slechts 9 maanden te rijpen met deze 2de vergisting, in Champagne is dat 15 maanden.

DOC Algarve

We kennen de Algarve allemaal wel als hele fijne vakantiebestemming uitgestrekt van oost tot west helemaal in het zuiden van Portugal. De Algarve is het enige wijnbouwgebied van Portugal met een Mediterraan klimaat, hierdoor kent de Algarve veel warmte en mede hierdoor volle stevige wijnen. Veel wijnbouw is er niet en wat er is is gelegen langs de kust voornamelijk in het zuidwesten en een klein gedeelte in het zuidoosten. Dit komt mede door de populariteit van toerisme, er is eer oog voor Golf terreinen, hotels e.d.

Binnen de DOC Algarve zijn nog 4 sub DOC’s gelegen:

1.     Lagos
2.     Portimão
3.     Lagao
4.     Tavira

De wijnen binnen de DOC moeten een rijping ondergaan voor dat ze überhaupt op de markt mogen komen, voor witte wijn is dat minimaal 6 maanden& voor de rode wijnen is dat minimaal 8 maanden (waarop rijpen maakt niet uit, RVS, hout, beton het mag.

DOC Madeira

Het eiland Madeira is op wijngebied mijn persoonlijke liefde, om hierover een klein inhoudelijk stukje te schrijven is lastig omdat ik dan dit kleine Eiland te kort doe. Er komen hier versterkte wijnen vandaan met verschillende smaakstijlen en een lange geschiedenis. Het eiland gelegen ten hoogte van Noord-Afrika bestaat voor een groot gedeelte uit toerisme en wijnbouw.

Wil je meer weten over Madeira lees dan de uitgebreide Madeira Blog lees hier.

“Veel wijnliefhebber begint met het drinken van Franse wijnen en naarmate ze ouder worden veranderd de interesse naar Italië, de ander visa versa. Bij mij krijgt Portugal steeds meer de aandacht, dit misschien vanwege mijn reisjes naar Portugal waar ik met veel plezier op terug kijk en hierdoor een voorkeur heb opgebouwd, maar dat kan niet enkel de reden zijn, in de eerste plaats moet de kwaliteit van de wijnen proefbaar zijn en dat gaat ze goed af, probeer het maar eens”!!!

Dit artikel is geschreven door Guillaume Coret

Nieuwsgierig geworden naar Portugese wijnproeverij? Of geef een wijnproeverij cadeau met de Fijn-Proeverij Cadeaubon.

Neem dan hier contact op.

Volg Fijn-Proeverij via de volgende socials

Facebook Instagram