Misschien wel de minst besproken wijnstreek van Frankrijk, misschien ook wel het minst bekende bij het grote publiek. Geen grote namen (of je moet de wijnen en streek juist wel kennen), eigenzinnig, geen allures, maar bescheiden op de achtergrond zorgen voor mega mooie kwaliteit van de toch internationale omarmde druivenrassen Chardonnay & Pinot noir, gepaard met verschillende streekgebonden specialiteiten. Fijn dat ze zelf bescheiden willen blijven maar ik ga me in dit volgende informatieve stuk niet inhouden met veren uitdelen.

Algemeen:

Je merkt het al gelijk als je deze streek komt binnen rijden, er heerst hier een boers bestaan met veel open landschappen waar vee graast, boerderijen waar kazen worden gemaakt, en uiteraard wijngaarden waar de druiven hun weg naar de fles staan te wachten. De wijnboeren in de Jura hebben een hele relaxte mentaliteit, “Het komt zoals het komt & het is zoals het is”.

We zijn in het departement Jura wat gelegen is in de regio Bourgogne-Franche-Comté.

Geschiedenis:

Voor de druifluis (Phylloxera Vastatrix - in de 19e eeuw heeft deze bladluis ervoor gezorgd dat een groot deel van de Europese wijngaarden werd vernietigd) was de Jura een gebied met 20.000 ha aan wijngaarden met dezelfde roem als Bourgogne, Alsace & Champagne. Vandaag de dag is dat nog maar 1850 ha, dat is nogal een verschil.

Toch is deze streek ontzettend beroemd vanwege de in Dole geboren beroemde scheikundige bioloog Louis Pasteur die naast hondsdolheid ook de pasteurisatietechniek uitvond. Bedankt en proost Louis!

Wijngaardareaal/ligging:

Van noord naar zuid is de Jura 80 km lang. De 1850 ha wijngaarden liggen verspreid over het woeste bergnatuur met veel bebossing aan de bergruggen van de Revermont (‘Le Bon Pays’ = ‘Het goede land’), gelegen tussen Bourgogne & Zwitserland.

Wijngaarden met een hellingsgraad van 10% à 40% op 250 à 480 M hoogte op het westen, zuidwesten en zuiden. Het plateau is ontstaan door drukking vanuit de Alpen. Vaak zijn de wijngaarden gelegen onder beboste kliffen in de luwte (op de plateau’s is het erg bosrijk, bosrijker dan de lager gelegen delen). Maar het landschap kent ook veel grote grasvlakten waar de koeien goed kunnen grazen waar weer de heerlijke Comté kazen van uiteindelijk melk gemaakt worden.

Anders dan in andere wijngebieden zijn de wijngaarden best betaalbaar om te kopen, wat de wijnen vaak wat kostbaarder maakt is de lengte van rijping en de bewerkelijke behandelingen voor de productie. Het wijngaardareaal zal helaas niet 1,2,3, uitgebreid gaan worden, de grond wordt niet zo snel te koop aangeboden aangezien de boeren meer geld vangen voor het graasgrond waar de Montbeliarde-koeien, die de melk geven voor de Comté. Voor Comté wordt een goede prijs betaald dus zijn de boeren niet zo happig op het verkopen.

De laatste jaren is biologische wijnbouw een veel besproken onderwerp, wijngebieden turnen zelfs helemaal om met klimaat programma’s. Ook hier in de Jura is de laatste 20 jaar een groot percentage volledig biologisch. Intussen behoort het tot een van de leidende gebieden in Frankrijk, als je kijkt naar het percentage biologisch bewerkte wijngaardoppervlak (samen met Elzas en Corsica).

Klimaat:

Er heerst in de Jura een streng landklimaat. Koude strenge winters, koel/koud voorjaar, milde warme zomers & mooie lange herfst. Veel regen (dit komt omdat de wind vanuit het zuiden & westen komt en het wolkendek wordt opgevangen door de bergen en er ook niet overheen gaat).

Bodem:

De typerende bodem in de Jura worden: ‘Gryphées’ genoemd, dit is leisteen houdende mergel (de mergel is er hier in vele verschillende kleuren), met kalk & fossielen en is heel heel mineraalrijk. Door hoog gehalte aan mineralen in de bodem kunnen de wijnen heel oud worden, en is er ook minder toevoeging van sulfiet nodig.

Poulssard & Savagnin houden van de kleibodems, daar waar Trousseau juist het best tot zijn recht komt op kalkbodems. Als Poulssard en Savagnin op kalkbodems staan aangeplant geven ze te grote bessen wat zorgt voor een ongebalanceerde smaak en aroma. Savagnin houdt van klei omdat deze koelte vasthoudt en zo de frisheid van de druif onderstreept.

• Lias  → blauwe klei
• Trias → rode klei

Wijnbouw:

Oogst voornamelijk manueel (voor Crémant de Jura & Vin de Paille moet dit). Dit is tijdrovend en zwaar maar überhaupt wordt in de Jura zoveel mogelijk werk in de wijngaarden door mens en dier gedaan.

De stokken staan redelijk dicht bij de grond, behalve druivenrassen Poulsard, Trousseau & Savagnin die juist vaak hoge aanplant kennen i.v.m. late oogst t/m november mogelijk en kan dan best vochtig zijn laag aan de grond.

Druivenrassen:

De belangrijkste (ofwel meest aangeplante met 42% van het totale wijngaard areaal) druif voor de Jura is Chardonnay die hier ook wel Melon wordt genoemd. De Chardonnay's uit de Jura kent een zeer eigen karakter, behoorlijk anders dan Bourgogne. Dit onder meer door het terroir (relatief meer kleibodems, natter / kouder, minder gebruik van nieuw hout en een prachtige spanning tussen zuren en rijp fruit).

Ook staat hier al vanaf de 13de eeuw Pinot noir aangeplant en is met 13% voor de blauwe rassen ook een belangrijk ras. Maar ik wil het hier meer spreken over de typische druiven die de Jura kenmerken zoals de Savagnin, Poulsard & Trousseau.

Savagnin (wit):

De Savagnin druif staat in de Jura voor 23% aangeplant en is daarmee dus best een belangrijke druif voor deze streek. De Savagnin stamt af van de Traminer (minder aromatisch als de Gewürztraminer) en heeft vele synoniemen en varianten als:

Synoniemen: Nature, Weißer Traminer, Heida/Paien (in Valais).

Varianten: Savagnin green (nog hogere acidity), Savagnin Jeaune (geel) deze is wat aromatischer, Savagnin Muscaté (heeft meer Gewürztraminer aroma’s en staat voornamelijk aangeplant in zuid-Revermont)

Savagnin houdt er van om op kleibodem aangeplant te staan omdat klei koelte vasthoudt en zo de frisheid van de druif onderstreept. Als Savagnin op kalkbodems staat aangeplant geven ze te grote bessen wat zorgt voor een ongebalanceerde smaak en aroma. Heeft een dikke schil waardoor goed bestand is tegen ziekten als meeldauw en rot. De druif is laat rijp (november/december) en wordt in zijn jeugd gekenmerkt heel veel zuren, hierdoor wordt Savagnin zoveel gebruikt voor Vin Jeaune.

Poulsard (blauw):

Daar waar Savagnin goed bestand is tegen wijngaard ziektes is de Poulsard juist heel fragile aangezien hij vroeg in het jaar uitloopt en vaak een slechte bloemzetting kan geven (dit volgt in een slechte fundering om vrucht te gaan worden), ook zijn dunne schil kan in hete zomers zorgen voor zonnebrand. En dan is de Poulsard ook nog eens vroeg rijp.

Waarom wordt en dan toch mee gewerkt? Nou zijn levendige zuurgraad en lage tannine zorgen voor hele sappige, frivole en vers fruitge wijnen. Voornamelijk rosé’s maar ook rode wijnen (deze zijn licht van kleur aangezien de Poulsard weinig kleur in de schil bevat). Ook geeft de bes redelijk wat volume aan sap, zo’n 50 hl per ha. In sommige dorpen noemen ze de druif nog Plousard omdat hij voor de aanstelling van de Appellation.

Poulsard houdt van de typische Gryphées bodem die de Jura kent, diepe kleirijke grijze mergel). Als Poulssard op kalkbodems staan aangeplant geven ze te grote bessen wat zorgt voor een ongebalanceerde smaak en aroma.

Trousseau (blauw):

De Trousseau, een veeleisend ras waar hij zich wil wortelen. Hij houdt van warmte en veel zon, grindhoudende warme bodems, wil laat rijp zijn en houdt niet van rivieren en vocht als dauw. Je ziet de Trousseau dan ook eigenlijk niet staan op de lagere hellingen waar wel rivieren zijn, dauw blijft hangen (zeker in het najaar wat niet fijn is voor de late rijping), maar meer hoger aangeplant ten noorden van Arbois, voornamelijk in het dorp Montigny.

De Trousseau komt laat in knop en kenmerkt zich in een dikkere schil met veel tannine en kleur.

Waarschijnlijk is de Trousseau afkomstig van een kruising tussen Duras X Petit Verdot (er is ook een kloon Trousseau de la Damme, deze geeft meer concentratie).

Andere druivenrassen die je in de Jura tegenkomt zijn:

• Pinot blanc
• Gamay blanc
• Mèzy
• Enfariné
• Petit & Gros Béclan
• Gamay
• Gueuche noir

De wijnen en hun herkomstgebieden (appellations):

De Jura is in 4 benoemde herkomsten in te delen, de zogenoemde appellations. Hierbinnen wordt zo’n 80.000 hl wijn geproduceerd wat slechts 0.2% van de totale Franse wijnproductie maar toch goed is voor een slordige 10 à 12 miljoen flessen per jaar. Hiervan is 37% witte wijn, 27% Crémant de Jura (mousserend), 26% rood & rosé, 5% Macvin du Jura, 4% Vin de Paille & 1% Vin Jaune.

De hierboven genoemde appellations brengen allerlei regels met zich mee, welke druif er waarvoor gebruikt mag worden, hoeveel hectoliter er per ha geoogst mag worden, rijpingsperiodes en nog veel meer regeltjes. Vervelend? Soms, maar meestal niet. Het is goed dat er traditie en kwaliteit in ere gehouden wordt over een bepaalde productiemethode bijvoorbeeld. Wel moeten deze instanties er ook goed op toezien dat ze met de tijd mee gaan en aanpassingen doen daar waar nodig of zelfs noodzakelijk voor de tijdsgeest.

Voor de AOC mogen enkel de druiven gebruikt worden:

• Chardonnay
• Savagnin
• Pinot Noir
• Trousseau
• Poulsard

AOC’s zijn vervaardigd in:

• 1936 (Chateau Chalon, Arbois)
• 1937 (Côtes de Jura, L’Etoile)
• 1970 Arbois-Pupillin
• 1991 Macvin du Jura

Zoals gezegd kent de Jura 4 (gebieds) Appellations (en 2 product-AOC’s):

❶ Côtes de Jura: 750 ha verdeeld over ±60 gemeenten met productie van alle type wijnen behalve Macvin du Jura.

❷ Arbois: 800ha verdeeld over 12 gemeenten met productie van alle type wijnen behalve Macvin du Jura. Voornamelijk aanplant van blauwe druiven, 70% van de rode Jura wijnen komen uit Arbois. De Chardonnay draagt hier de naam Mèlon d’Arbois. De Arbois kent een extra klasse benaming, een zogeheten ‘Cru’, dit is Arbois-Pupillon. Dit zijn de beste wijngaarden in de Arbois enkel aangeplant met Poulsard.

❸ L’Etoile: Dit is een hele kleine appellation van slechts 78ha. De naam L’Etoile verwijst naar de fossiele zeesterren die hier veel gevonden worden. De wijnen die hier geproduceerd worden zijn: witte wijn, Crémant, Vin Jaune & Vin de Paille. t/m 1995 was L’Etoile DE AOC voor mousserende wijnen, maar is verder gegaan als zelfstandige AOC.

❹ Château-Chalon: Anders dan de naam doet denken is Château-Chalon een schitterend dorpje op een hoger gelegen plateau. Hier liggen de 40 ha van Château-Chalon waar enkel Vin Jaune wordt geproduceerd, gemaakt van Savagnin druif die pas in november worden geoogst. De bodem bestaat hier uit kalkmergel.

Type & soorten wijnen:

Zoals al een beetje verklapt in de uitleg hierboven zijn er naast witte, rode en rosé wijnen in de Jura ook nog een paar type wijnen zoals je ze nergens anders tegenkomt in de wereld, soms zijn er wijnen die er op lijken maar net even anders en heeft het een andere benaming. Daar waar de woorden witte en rode wijn universele woorden zijn geldt dat niet voor een Vin Jaune, of een Macvin du Jura, deze zijn echt streekgebonden en daar zijn ze trots op, bescheiden maar toch.

Zoals in bijna alle gebieden in Frankrijk wordt er ook in de Jura een Crémant wijn gemaakt (= wijn gemaakt op de manier zoals in Champagne op de Méthode Traditionelle manier). Deze Crémants vallen onder de product appellation, dat is dus niet 1 gebied gebonden maar als product bepaald hoe dit wettelijk op de markt mag komen uit daarvoor aangewezen meerdere delen binnen de Jura.

Crémant de Jura (product AOC):

Anders dan de 4 bovengenoemde Appellations is de stijl wijn ’Crémant’ geen gebied appellation maar een product appellation die bestaat sinds 1995.

1 op de 4 flessen is Crémant in de Jura. De reden waarom hier veel mousserend gemaakt word komt door het koele klimaat met lange rijping van de druiven, dat samen met de klei-kiezelbodem wat hoge aciditeit oplevert in de druiven.

De eisen waar deze wijn aan moet voldoen om op de markt te komen zijn:

• Gemaakt zijn volgens Méthode Traditionelle,
• Druiven moeten afkomstig zijn van wijngaarden die zijn aangegeven als wijngaard bedoeld voor, Crémant productie,
• Oogsten moet met de hand gedaan worden,
• De gehele trossen moeten worden geperst,
• Max, 100 L sap uit 150 KG druiven,
• Min. 9 maanden sur lattes met 2de vergisting.

De druiven die gebruikt mogen worden voor Crémant de Jura zijn:

• Poulsard (voor de Rosé)
• Savagnin
• Pinot Noir

Mousserende wijnen gemaakt op de manier van Méthode Traditionelle moeten gebotteld worden in dikke flessen zoals ze ook in Champagne gebruikt worden, dit om de hoge druk aan te kunnen. In de Jura heeft heel lang de grootste glasfabriek van Europa gestaan en zijn enorm innovatief geweest in ontwikkelen van flessen, zo ook de dikke stevige flessen die nodig zijn om wijnen met een hoge bar (5 à 6 atmosfeer) zoals Crémant & Champagne te kunnen weerstaan.

Het beste om na 1 jaar na de dosage de Crémant pas te drinken, nu is de bubbel het best geïntegreerd.

Macvin du Jura (product AOC) = Vins de Liqueur/Mistelles: 

Ja, de wijn die door de vingers gezien wordt waar het wettelijk wel of geen wijn is. Er komen wel druiven aan te pas maar geen wijn. Mistella

Macvin du Jura behoeft wel een uitleg:

Het is een blend van (2/3de) onvergist druivensap/most & 1/3de Marc du Jura wat al 14 maanden heeft gerijpt, dit geblend gaat nog eens 12 maanden door voor rijping. Het fruit moet van dezelfde producent/boer afkomstig zijn, zowel van de Marc (mag wel elders gedistilleerd worden) als de onvergiste duiven.

• De Marc du Jura moet min 52% alc. bevatten 
• Rijping van 12 maanden op eiken houten vaten
• Bevat 16 à 22% alc.

Kan gemaakt worden in wit, rosé & rood van de druivenrassen:

• Poulsard (voor de Vin de Paille Rouge)
• Chardonnay
• Savagnin
• Trousseau
• Pinot Noir

De onvergiste druivensap/most wordt vaak wel tot 1% alc. gebracht zodat het beter integreert met de Marc, en in het geval van de rosé en rood geeft het dan meer kleurextractie).

Vin de Paille (Strowijn):

Nog zo’n wijn die verbonden is aan vele restricties, en een uitleg behoeft. Wat is Vin de Paille? Vin de Paille is slechts 1% van de totale Jura wijn productie en wordt alleen in zeer goede jaren geproduceerd.

De druiven die zijn toegestaan voor Vin de Paille zijn:

• Poulsard (voor de Vin de Paille Rouge)
• Chardonnay
• Savagnin

De druiven worden zo laat mogelijk geoogst voor een hoog suikergehalte à 320 à 420 gram per liter.

Nadat de druiven zijn geoogst worden ze op stromatten gelegd om in te drogen tot rozijnen, waarbij 80% van het vocht verloren gaat (min. 6 weken is verplicht, soms wel tot ± 3 à 4 maanden), deze methode heet Passerillage. De ruimte waar de druiven te drogen worden gelegd mag niet verwarmd worden. De lengte van de rijping op matten heeft te maken met warmte of vochtigheid, hoe droger hoe eerder klaar, als het vochtiger is duurt het indrogen langer.

- Na deze indroog periode worden de druiven (rozijnen) geperst en er blijft nu 15 à 18 L most over uit 100 kg druiven. Dit persen gebeurt meestal december/januari en heel langzaam verdeeld over 2 dagen.

- Dit zoete druivensap gaat een vergisting proces tegemoet die wel 1 à 2 jaar kan duren.

- Nu moet er 14 à 17% alc. gewonnen worden (min. 14% alc. met een potentieel van 19 à 22% alc. aan restsuikers, halen ze de 14% niet gaan de wijnen op de markt als Vin de France).

- Nu volgt nog een rijping van minimaal 3 jaar, waarvan minimaal 18 maanden op kleine vaten. De alcohol stijgt nu nog iets in het vat (meestal gaat de wijn met 13% alc. in de vaten).

Vin de Paille mag geproduceerd worden in de Appellations:

• Arbois
• Côtes de Jura
• L’Etoile

Vin Jaune (gele wijn):

En dan de derde typische wijn van de Jura die lokaal ook wel Sous Voilé, Tradition of Typé genoemd. De benaming Vin Jaune is pas in de 19de eeuw ontstaan, daarvoor Vin de Garde (= bewaar wijn) of Vin de Glacée (= ijswijn). Naast het gele goud van de Comté kaas is dit het andere soort goud hier.

Anders dan de Vin de Paille waar de druiven (enkel de Savagnin druif toegestaan) hun hogere suikerextractie verkrijgen door op matten in te drogen tot rozijnen gebeurt dit bij Vin Jaune aan de plant zelf. De takjes die aan de twijgjes zitten worden iets ingeknipt waardoor de voedsel/sapstroom niet meer de druiven bereikt, en zo verliezen ze vocht aan de plant zelf en vormt een hogere suikerconcentratie in de druif. De druiven worden begin november geoogst en gaan dan het gistingsproces in.

Na de gisting volgt een rijping van 6 jaar & 3 maanden (hiermee de langst verplichte rijping van Frankrijk), minimaal 60 maanden onder de Voile (Voile = hetzelfde principe als flor bij Sherry, het verschil is dat Sherry wordt versterkt en Vin Jaune niet) in het vat, tot 15 december 6de jaar na de oogst. Het is dus niet 6 jaar en 3 maanden vatrijping, note van aandacht!!!!: van de oogst naar vat kan ook al 8 à 18 maanden zitten en deze periode wordt ook gewoon meegerekend, als de wijn daarna maar minstens 60 maanden onder de Voile in het vat heeft gerijpt. De wijn mag deze periode niet bijgevuld worden. 

De vaten worden voor 98% gevuld zodat de Voile zich kan blijven ontwikkelen doordat de gisten en de saccharomycès cerevisiae zich kunnen blijven voeden door o.a. zuurstof (zou het vat helemaal vol zijn dan verstikt dit proces) om zich zo te laten vermenigvuldigingen aan de oppervlakte van de wijn gaanliggen. Deze Voile beschermt de wijn tegen zuurstof van bovenaf.

Tijdens de rijping onder de Voile neemt het niveau van de wijn af, en de wijn wordt geconcentreerder en er wordt ethanol & sotolon gevormd die door deze gisten worden geproduceerd. Sotolon is een aromatische molecule, die aromatische tonen van walnoot, kerrie, fenegriek, komijn, kreupelhout, enz. ontwikkelt. 

De vaten worden met wijn eerst getest in het laboratorium om te bepalen of de wijn + vat goed genoeg is om door te gaan voor de uiteindelijke Vin Jaune rijping. Zo niet dan gaat de wijn door voor witte wijn. Alle vaten waar Vin Jaune in rijpt zijn individueel anders, elk vat heeft dus een eigen karakter. De rijping van de wijnen gebeurd in koele of warmere kelder, de koelere opslag verliest minder wijn en geeft frissere stijl, de warmere echter geeft geconcentreerdere wijn waardoor rijker en voller. Boeren kunnen er ook voor kiezen beide te doen en dan blenden.

Vin Jaune moet in de speciale 62cl fles Clavelin fles gebotteld worden (deze 62cl is de inhoud van het overgebleven 1 L aan het begin van het proces). De Clavelin fles is ontstaan in opdracht van Château-Chalon. Je kan dus zeggen dat het hierboven geschreven daling van niveau wijn precies de 38% is die verdwenen is om in een 62cl fles te passen.

In de 18de eeuw vestigde hier een grote glasfabriek genaamd 'La Vieile Laye'. Deze produceerde enkel flessen voor de Bourgogne, Champagne & Jura. Flessen produceren was toen der tijd duur dus werd enkel gedaan voor wijnhuizen die zich dit konden veroorloven. Deze wijnen kunnen ontzettend oud worden. Ook deze wijnen worden enkel gemaakt wanneer de oogst volledig naar goede conditie is verlopen, jaartallen als: 1974, 1980, 1984 en 2001 zij niet geproduceerd.

Etiket herkenning:

In de Jura kan je nogal eens wat woorden tegen komen die heel veel zeggen over de wijn, maar ja weet je dit niet dan kan je nogal eens verrast worden door een smaak die je anders had ingeschat met het bestellen van de fles.

Een wijn bijvoorbeeld gemaakt van de Chardonnay heeft toevoegingen op het etiket van:

• ‘Floral’ = in RVS gefermenteerd volledig afgevuld

                                                                                                          } Beide zeggen niets over de rijping

• ‘Ouillé’ = in vat gefermenteerd volledig afgevuld

(Ouillé is hier anders dan anders, zegt eigenlijk een Bourgondische stijl van wijn maken, hier is het anders dan Bourgondisch omdat oxidatief hier de traditie is De wijn wordt dan reductief opgevoed waarbij de vaten zo veel mogelijk bijgevuld worden gehouden om de oxidatieve werking van zuurstof te vermijden.).

Wanneer er ‘Tradition’ op een fles uit de Jura staat dan is de wijn een blend van druiven van een hier traditionele samenstelling:

• Witte wijn = Chardonay + Savagnin
• Rode wijn = Poulsard, Trousseau & Pinot noir
• Rosé is hier eigenlijk een rode wijn gemaakt van Poulsard maar omdat deze zo weinig kleur afgeeft wordt het een rosé genoemd. Meestal wordt de druif gebruikt voor de Crèmant Rosé.

De Jura heeft een geweldige indruk op mij achtergelaten. Is dat omdat ze hier wat positief eigenzinnige zijn? Of durven te werken met risico’s? Controversiële wijnstijlen durven te maken? Ja, ik denk het wel. Maar ook de wijnboeren die ik daar ontmoet heb waren zeer hartelijk en namen de tijd hun product uit te leggen en te proeven. Het landschap is mooi pittoresk, boers en schoon.

Dit artikel is geschreven door Guillaume Coret

Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten als proeverijen die Fijn-Proeverij verzorgt laat je dan informeren via de

nieuwsbrief

Volg Fijn-Proeverij via de volgende socials

Facebook Instagram