Afgelopen maanden heb ik mij kunnen verdiepen in de wijnen afkomstig uit Brazilië. Eerlijk gezegd wist ik hier niet zoveel over aangezien je hier niet 1,2,3, mee in contact komt. Chili en Argentinië zijn de grotere spelers op wijngebied als het om bekendheid gaat, daarnaast kent Uruguay bij de wijnkenners ook nog wel enige bekendheid, maar ook deze wijnen zijn niet zo makkelijk te vinden.

Brazilië kennen we op drank gebied voornamelijk van koffie, bier en cachaça (Braziliaanse Rum), voor de meer insiders zijn de druivensappen ook wel bekend, maar wijn? Jazeker ook in Brazilië zijn wijngaarden te vinden met kleine tot aan grootschalige wijnproducenten. Al is de geschiedenis van kwaliteitswijnen niet heel erg oud toch gaat de aanplant van de eerste wijnstokken al terug naar 1532 en is de wijnbouw veelal gevormd vanuit Europese invloeden.

Wat kan je verwachten van Braziliaanse wijnen, waar zijn de wijngaarden, welke druiven gebruiken ze in Brazilië, en hoe gedijen de druiven in subtropisch klimaat als Brazilië kent? Al deze vragen zal ik hieronder uitgebreid aan je uitleggen zodat je een goed beeld krijgt van Brazilië als wijnland.

De geschiedenis van de wijnbouw in Brazilië.

De Brazilianen zelf zijn niet verantwoordelijk voor de komst van wijnbouw, nee men was hier volledig gericht op het verbouwen van koffiebonen, graan & suikerriet. Beste gek eigenlijk als je landen als Argentinië & Chili bij je in de buurt hebt waar wijn een enorm onderdeel van de cultuur is. De drinkcultuur van de Braziliaan is anders, men drinkt graag bier, zoete druivensap en koffie. Daarnaast is wijn echt wel een luxe product wat voor vele Brazilianen niet te veroorloven is.

Het waren de Portugezen in 1532 die met hun zeereizen de wijnstokken meenamen en voor het eerst aanplantte in São Paulo, het was Martim Afonso de Souza die de druivenstok meenam. Portugal en Brazilië hadden in de 16e eeuw een goede handelsband. Een goed idee lijkt het dus om ook druivenstokken voor wijnproductie te introduceren in Brazilië, echter is het klimaat van Brazilië veel te vochtig waardoor de planten beschimmeld raakten.

Doordat de druifplantsoort Vitis Vinifera niet tegen het tropische klimaat bestand was zijn ze op zoek gegaan naar een ander hoofdplant in de vorm van de Vitis Labrusca vanuit de Azoren die wel resistent waren tegen schimmel.

Van 1987 t/m 1842 is de 2de vorming van de Braziliaanse wijnbouw ingetreden, dit door toedoen van de Duitse kolonisatie. Op wijnbouwgebied is hier niet heel veel van te zien maar uiteraard heeft De Riesling druif hierdoor wel haar intrede gedaan en zie je vandaag de dag nog steeds terug.

Tussen 1870 en 1875 veranderde er wezenlijk veel in de Braziliaanse wijncultuur. Serra Gaúcha begon te koloniseren in het rijk van Brazilië, toen de keizer besloot Europese families daar te laten wonen. Veelal Italianen (voornamelijk uit het noordelijke Trento) vanuit wijnfamilies die wijnstokken meebrachten naar Brazilië om hun eigen wijn te maken. Al snel werd de wijneconomie de belangrijkste bron van inkomsten. Deze immigranten deden dit overigens wel weer met de Vitis Vinifera. Brazilië beloofde een nieuwe start in de wereld, en immigrantenfamilies kregen hun eigen stuk land cadeau toen ze in de havensteden aankwamen. Met deze kennis zal het je niet verbazen dat je vele merken, producenten of wijnnamen voorbij zal zien komen in Brazilië met een Italiaanse naam.

Tot aan 1980/’90 heerste er een gesloten economie. Hierdoor was er geen concurrentie voor Braziliaanse wijnen; de lokale bevolking zou alles kopen wat ze ter plaatse konden krijgen. Dit zorgde voor een bepaalde luiheid bij de wijnmakers. Hiermee bedoel ik niet dat ze niet hard werkte maar eerder dat de drang naar goede concurrerende kwaliteit maken niet hoog op de prioriteitenlijst stond, het werd immers toch wel verkocht. Pas toen de zakelijke grenzen met Argentinië & Uruguay werden geopend werd de Braziliaanse consument geconfronteerd met een hogere kwaliteit aan wijnen dan ze gewend waren, nu moesten de Braziliaanse wijnhuizen wel aan de slag om zich meer bezig te gaan houden met hogere kwaliteit wijnen produceren.

De investeringen die sindsdien gedaan zijn merk je vandaag de dag terug, eigenlijk zou je kunnen zeggen dat de serieuze goede wijnen pas een jaar of 25 leven, al is dit natuurlijk wat generaliserend t.o.v. enkele wijnhuizen die wel al langer de focus hebben op kwaliteitsproductie. In deze periode zijn ook mega bedrijven hun heil gaan zoeken in Brazilië om wijnbedrijven op te gaan zetten, denk aan serieuze bedrijven als Bacardi, Martini & Rossi & Moët & Chandon.

De wijnbouw van Brazilië vandaag de dag.

De hierboven geschiedenis heeft geresulteerd in vandaag de dag bijna 84.000ha aan wijngaarden, hiervan is nog slecht 15% wat wordt gebruikt voor serieuze wijn, de rest tafelwijn en druiven sap.

Er zijn meer dan 1.100 wijnmakerijen, waarvan 90% door kleine familiewijnmakerijen wordt gerund, en meer dan 20.000 wijnmakers en/of druiventelers die kleine hoeveelheden wijn produceren voor zichzelf of de enkel de druiven verkopen aan kleine wijnmakerijen of coöperaties. De gemiddelde grootte van wijngaarden is iets meer dan 43 hectare. 

Je kan stellen dat de meeste wijnbouw plaatsvindt in het zuidelijke deel van Brazilië - de staat Rio Grande do Sul - tegen de grens van Uruguay. Dit heeft voornamelijk met het klimaat te maken.

De druivenrassen gebruikt in Brazilië.

Naast Vitis Vinifera staat er ook veel Vitis Lambrusca en hybriden aangeplant (zoals: Isabel, Bordô en Couderc voor rode wijnen; Niagara, Villenave en Goethe voor witte). Deze zijn namelijk zeer resistent tegen schimmelzieken en boeide niet in tijden dat er geen serieuze kwaliteit werd gemaakt in Brazilië en veel druiven dorgingen voor de productie van druivensap.

Brazilië kent geen inheemse druifrassen.

• Merlot (meest aangeplant blauwe ras) (in het zuiden)
• Cabernet sauvignon (in het zuiden)
• Cabernet franc (in het zuiden)
• Marselan
• Tempranillo
• Nebbiolo
• Pinot noir
• Tannat
• Marselan
• Syrah (in het noorden)
• Grenache (in het noorden)
• Malbec
• Chardonnay (meest aangeplant witte ras)
• Riesling Italico
• Sauvignon blanc
• Trebbiano
• Glera
• Moscato

Het klimaat en landschap van Brazilië.

Brazilië is een enorm groot land met meerdere klimaten. Het noorden ligt de wijnregio ‘Vale do São Francisco’, niet ver gelegen vanaf de evenaar waar het tropisch is met een enorm hoge luchtvochtigheid. Hierdoor kan zelfs binnen 1 wijngaard meerdere seizoenen tegelijkertijd kunnen plaatsvinden, en zelfs 2 oogsten per jaar, dit kan zelfs per plant gestuurd worden. D.m.v. van het zogenaamde Polly proces worden de planten misleidt door de snoeimomenten te verplaatsen en de groeimomenten verplaatsen. Of dat de kwaliteit ten goede komt om mooie uitgesproken wijnen van te maken, nee dat niet. De planten worden hier volledig uitgeput waardoor je fruit krijgt wat zeer eendimensionaal is en naar mijn inziens niet voor de wijnproductie gebruikt dient te worden, druivensap prima aangezien dat een zeer belangrijke markt is in Brazilië. Echter komen er zeker wijnen van het noorden van Brazilië.

In de meest zuidelijke staat ligt ‘Rio Grande do Sul’ heersen mildere temperaturen dan in het noorden variërend tussen 16℃ en 18℃ met een lagere luchtvochtigheid, hier zijn wel gewoon de 4 seizoenen aanwezig. De wijngaarden liggen hier op glooiende groene heuvels en valleien. Het is een lappendeken van steil glooiende wijngaarden en bossen allemaal tegen de achtergrond van een laaggebergte

De wijnwetgeving en wijngebieden van Brazilië.

Zoals eerder gezegd is de meeste wijnbouw van Brazilië in het zuiden te vinden, maar liefst 90% van de totale nationale wijnbouw tref je in ‘Rio Grande do Sul’.

Brazilië past het Europese kwaliteitssysteem van appellations (= beschermde herkomst bepaling) toe en heeft sinds 2002 één DO-regio erkend:

• Domination of Origin = Indicação de Procedencia - genaamd ‘DO Vale dos Vinhedos’ (= ‘Vallei van de wijngaarden’) in Serra Gaúcha

Hier gelden strenge regels zoals dat het fruit vanuit deze streek moet komen en andere wettelijke bepalingen omtrent druivenrassen e.d. Dit alles om de culturele oorsprong omtrent traditionele typerende wijnbouwgewoonten van het gebied te beschermen en te behouden, daar meer over verderop als ik verder over Serra de Gaúcha zal uitleggen. Door inspanning van 6 wijnproducenten die in 1995 als collectief - Association of Producers of Fine Wines of the Vale dos Vinhedos - zich hard hebben gemaakt voor deze bescherming hebben dit bewerkstelligd voor het gehele gebied.

In totaal zijn er vier GI's (geografische indicator) rond de DO:

1. Pinto Bandeira,
2. Monte Belo,
3. Farroupilha
4. Altos Montes

Ook is er nog een mousserende beschermingsstatus:

Mousserende wijn is de stralende ster van Brazilië. Wijnen gemaakt als een spumante of de betere met de traditionele manier van mousserende wijn maken met een 2de gisting op de fles (zoals een Champagne), de wijnen worden hier in de volksmond Espumantes genoemd (fonetisch = Eij-spoe-mantszjè). Moët & Chandon erkent het bruisende potentieel van de regio lang geleden al en opende Chandon Brazilië in 1973. En vandaag wordt de regio Serra Gaúcha aangeprezen als de volgende bestemming voor mousserende wijn.

De eerste toegekende specifieke herkomst D.O. voor Espumante is in 2022 toegekend aan: D.O. Espumantes de Pinto Bandeira Recebem.

• Wat de mousserende wijnen betreft, zijn de cultivars Chardonnay, Riesling en Pinot noir zonder onderscheid toegestaan.
• Alleen dranken gemaakt volgens de traditionele methode, met natuurlijke gisting in de fles, worden geaccepteerd in de DO-regel.
• Hoewel het land wat zoetere mousserende wijnen produceert - een favoriet van de inboorlingen - regeren droge mousserende wijnen.
• Braziliaanse wijnproducenten gebruiken drie methoden:

1. Traditioneel
2. Charmat en
3. Muscat d’Asti

Voor mousserende wijnen is de regel Chardonnay en/of Pinot noir in ten minste 60% van de compositie, met de mogelijkheid om te gebruiken de Italiaanse Riesling.

De Braziliaanse wijnbouwgebieden van noord naar zuid.

Vale do São Francisco

Vale do São Francisco is een wijnbouwgebied wat pas sinds de jaren ’60 van de 20ste eeuw als wijnbouwgebied is gestart. Vandaag de dag beslaat het 10.000 hectare beplant met druiven langs de mineraalrijke oevers van de Velho Vico, hiermee is het verantwoordelijk voor 15% van de totale Braziliaanse wijnproductie.

Op zich wel bijzonder want met slechts 9℃ graden te zuiden van de evenaar is Vale do São Francisco het wijnbouwgebied dat het dichts tegen de evenaar aan ligt ter wereld. Als je bedenkt dat de meeste wijngaarden van de wereld in gematigde klimaatzones tussen 30 en 50 graden aan weerszijden van de evenaar liggen is dit redelijk bijzonder.

Hierdoor heerst er een zogeheten semi-aride klimaat wat zich uit in hitte en droogte. Gelukkig wordt de droogte opgevangen door de rivier ‘São Francisco' wat een enorme waterbron is zodat er irrigatie toegepast kan worden en wijnbouw mogelijk is. Winter kennen ze hier niet en regen valt er nauwelijks, en hetgeen wat valt, valt meestal in de eerste 3 maanden van het jaar.

Men snoeit hier de planten omgekeerd aangezien hier 4 seizoenen in 1 zijn, hiermee wil ik zeggen dat de ene plant bv. In april gesnoeid word en de andere plant in bv. oktober, nu gaat de bloei en oogst tegelijkertijd en door elkaar heen waardoor er op meerdere momenten door het jaar heen geoogst kan worden. In principe kan men dus het oogstmoment hier programmeren, dit afhankelijk van het snoeimoment. Eenmaal gesnoeid begint de plant direct aan een nieuwe cyclus. Er kan hier 2 keer per jaar geoogst worden.

Serra da Mantiquera (een winterwonderland van bergwijnen)

Op slechts een paar uur rijden van de drukte van São Paulo ligt het Serra da Mantiqueira-gebergte. Dit prachtige groene gebied staat bekend om zijn vreemd gevormde araucaria-bomen, grote vulkanische rotswanden, graanschuur, koffieteelt en vele koeien voor de productie van melk en kazen. De uitlopers van het gebergte zijn steeds meer bedekt met wijnstokken en de wijnen van deze bergketen maken furore in de bruisende wijnscene van Brazilië.

Het Mantiguera gebergte heeft 2 gezichten aangezien de ene zijde in de staat van São Paulo ligt en het andere deel in Rio Grande Sul. Hoewel een groot deel van de staat São Paulo en het naburige Minas Gerais te heet en tropisch zijn voor een behoorlijke wijnproductie, bieden de hooggelegen hellingen van het Mantiqueira-gebergte aan de Rio Grande Sul zijde koelere temperaturen en zijn ze de thuisbasis geworden van de hoogstgelegen wijngaarden van Brazilië, van 700M tot wel 1.400M boven zeeniveau, er zijn enkele wijngaarden die tot 1.600M hoogte gaan.

Planalto Catarinense

Is gelegen in de staat Santa Catarina op een hooggelegen plateau’s van de berg Serra Catarina tussen de 900 à 1.425M boven zeeniveau (hiermee de hoogste wijnbouw van Brazilië), niet voor niets is de bijnaam hier ‘Vinhos de Altitute’. De wijnbouw is hier nog redelijk jong aangezien dit gebied zich heel goed leent voor het verbouwen van appels, toch zie je sinds eind 20ste eeuw steeds meer druivenplantages wat nu zo’n 600ha beslaat.

Alle wijngaarden van de regio zijn te vinden op de verhoogde vlakten. Door de hoogte van de wijngaarden zijn de temperaturen koeler dan je zou verwachten voor een regio van zijn breedtegraad, waardoor wijnmakers hier rode, witte en sprankelende wijnen met karakter en kwaliteit kunnen produceren. Deze hogere ligging t.o.v. de andere Braziliaanse wijnbouwgebieden maakt deze regio klimatologisch ook echt anders dan de andere. Er is hier zelfs heel af en toe sneeuw waardoor men soms ook ijswijn kan produceren, maar deze zijn zeldzaam en voor het eerst geproduceerd in 1999 door Perico Winery.

Het voordeel van deze regio is dat de bodem veel basalt bevat. Basalt bodem bevat essentiële micronutriënten die de wijnstokken helpen versterken in de moeilijke droge omstandigheden veroorzaakt door de nabijheid van de evenaar. Calcium, ijzer en magnesium uit de vulkanische as-bodem helpen de wortelgroei te verhogen, planten in staat te stellen ziektes te bestrijden en zorgen voor de ontwikkeling van complexiteit in de druiven.

Campos de Cima da Serra (de hoogste kant van de berg)

Ook bekend als de Braziliaanse subtropische hoogland, graslanden met heuvelachtige hellingen die een hoogte van 90 à 1100 meter boven zeeniveau bereiken. Dit is een klein paradijs van tropische planten en soorten en een van de nieuwste wijnregio's van Brazilië waar sinds de jaren ’60 druiven zijn aangeplant.

Door het klimaat van gematigde temperaturen en constante winden die hier over de glooiende wijngaarden waaien zijn de wijnen hier voor rood wat eleganter en de mousserende & witte wijnen wat aromatischer dan de andere wijnbouwgebieden van Brazilië.

De voornaamste druivenrassen die je hier treft zijn overgebleven van de Portugese invloeden, denk dan aan:

• Blauwe druifrassen: Alvarelhão, Amaral, Borraçal, Espadeiro, Padeiro, Pedral, Rabo de Anho, Vinhão
• Witte druifrassen: Alvarinho, Arinto Avesso, Azal, Loureiro, Trajadura

Serra Gaúcha (de wijnschuur/hoofdstad van Brazilië)

Veruit het belangrijkste wijnbouw gebied van Brazilië is Serra Gaúcha (fonetisch = ga-oetsja), zowel in kwaliteit als kwantiteit 9is het verantwoordelijk voor 90% van de Braziliaanse wijnbouw en telt zo’n 33.000ha aan wijngaarden verdeeld over vijf sub-regio’s:

1. Vale dos Vinhedos (De vallei van de wijngaarden),
2. Pinto Bandeira,
3. Altos Montes,
4. Farroupilha
5. Monte Belo.

Serra Gaúcha was het eerste gebied wat door de Italianen werd gezien als het nieuwe beloofde wijnland, hierdoor wordt het gebied ook wel 'klein Italië' genoemd. Serra Gaúcha is een gebied met lage bergketens, heuvelachtig en glooiende wijngaarden. De bergachtige valleien laten een verkoelende bries door de wijngaarden stromen. Dit zorgt ook dat schimmelziekten minder kans krijgen ondanks de zuidoostelijke ligging bij de kust waardoor het hier erg vochtig kan is. Door dit klimaat is het Serra Gaúcha een perfect gebied voor de productie van mousserende wijnen door het uitstekende frisse en fruitige kwaliteit aan druiven die hier worden verkregen.

De eerste variëteiten waren Amerikaans en hybriden aangepast aan het lokale terroir, waaronder Isabel, Bordô, Niagaras Rosada en Branca en Concord. Ze werden voornamelijk gebruikt voor de productie van tafelwijnen. In de jaren 2000 begon een nieuwe trend de overhand te krijgen. Producenten realiseerden zich dat het vochtige klimaat en de zure grond ideaal zijn voor de teelt van Chardonnay en Pinot noir. Met een hoge zuurgraad en een perfect suikergehalte produceren ze frisse en fruitige mousserende wijnen

• Blauwe druifrassen: Cabernet sauvignon, Merlot, Pinot noir, Tannat
• witte druifrassen: Chardonnay, Semillon, Sauvignon blanc

Serra do Sudeste (de Zuidoost berg)

Is een van de kleinste wijnregio's van Brazilië. Nu nog een beetje geadopteerd met investeringen door producenten vanuit Serra Gáucha. Gelegen tussen Serra de Gaúcha & Campanha Gaúcha waar de zomers warm (tot heet overdag en koele nachten) zijn en de winters koel. Vaak met periodes van mist en vorst in de koudere maanden.

Het bergachtige terrein ligt tussen 400 en 600 meter hoog, en wijngaarden worden meestal op hellingen aangeplant. De kalk in de grond levert calcium en magnesium voor sterke, gezonde wijnstokken en verbetert ook het vermogen van de plant om voedingsstoffen op te nemen. Basalt kan ook in de grond worden aangetroffen

Door het klimaat met flink afkoelende nachten kom je hier veel aromatische druifrassen tegen zoals:

• Blauwe druifrassen: Cabernet franc, Barbera, Alicante Bouchet Merlot
• Witte druifrassen: Sauvignon blanc, Gewürztraminer, Riesling & Malvasia.

Campanha Gaúcha

Is de meest zuidelijke Braziliaanse wijnregio langs de grens van Uruguay en wint de laatste jaren aan populariteit vanwege de kwaliteit van de wijnen. Dankzij het klimaat dat veel minder vochtig is dan in het tropische noorden, kunnen wijnmakers hier veel diepere rode wijnen produceren.

Gelegen in het uiterste zuiden, is een heuvelachtig gebied met een verrassend gematigd klimaat, aangezien het dezelfde breedtegraad deelt als de Sahara, toch is hier 38 ºC en hoger heel normaal. Campanha Gaücha heeft de meeste zonne-uren van heel Brazilië, dit in combinatie met weinig regen en koele avonden. De winters zijn hier dan weer extreem koud waar -10 ºC de norm is.

De bodem is hier zanderig met graniet en kalksteen, waardoor een poreus mengsel ontstaat waardoor water snel kan worden opgenomen. Over het algemeen is de grond in Campanha vrij zuur en heeft het een vrij slechte vruchtbaarheid.

Het is niet zo gek dat je hier veel Tannat treft, deze wijnstreek ligt namelijk redelijk langgerekt langs de grens met Uruguay waar de Tannat al vele jaren heerst. Al zijn deze Tannats wel vriendelijker en fruitiger.

• Blauwe druifrassen: Cabernet sauvignon, Tempranillo, Touriga nacional, Tannat
• Witte druifrassen: Sauvignon blanc, Chardonnay, Pinot gris, Gewurztraminer

Campos de Cima da Serra (de hoogste kant van de berg)

Met wijngaarden op zo’n 900 tot 1.100 meter boven de zeespiegel wordt Campos de Cima da Serra beschouwd als het Braziliaanse hoogland waar sinds de jaren ’60 tafelwijnen worden geproduceerd. Met de nabij gelegen Serra Guàcha en zijn kwaliteitswijnen bleef Campos de Cima de Serra lang in de schaduw van Serra de Guàcha staan. Echter is hier sinds 2000 een stijging qua kwaliteit aangezien wijnboeren steeds meer deze streek erkennen als goed wijnbouwgebied. Campos de Cima de Serra is namelijk een stuk koeler door constante aanwezigheid van koele wind waardoor de druiven langzaam rijp kunnen worden. Sinds de jaren ’60 wordt hier wel al veel tafelwijn gemaakt maar daarin is dus veel veranderd.

Door deze koele aanvoer van wind zie je hier de meer aromatische druifrassen zoals:

• Blauwe druifrassen: Cabernet Sauvignon, Pinot Noir, Merlot
• Witte druifrassen: Chardonnay en Sauvignon Blanc

Dit artikel is geschreven door Guillaume Coret

Eens een wijnproeverij  verzorgt hebben door de sommelier van Fijn-Proeverij. Of een wijncursus volgen?

Neem dan hier contact op

Volg Fijn-Proeverij via de volgende socials

Facebook Instagram