Na ruim 4 eeuwen nog steeds niet uit het drankengamma verdwenen, de kruidenbitter of ook wel bekend als een ‘bittertje’. Ze zijn er in vele soorten en ieder dorp of stad kent wel zijn ‘eigen’ bitter, ‘eigen’ aangezien de meeste worden ingekocht bij een kruidenbitter producent en er vervolgens een eigen etiket (getekend door Albert de Rijk Sr.) op plakt om het lokaal te houden. Zo niet de Utrechtse kruidenbitter ‘De Baliekluiver’ van ‘De Zes Vaatjes’.

Lees hieronder wat een kruidenbitter precies voor een alcoholische drank is en kom meer te weten over ‘De Baliekluiver’.

Wat is een kruidenbitter?

Kruiden en alcohol zijn al eeuwen onlosmakelijk van elkaar als het gaat om de link naar geneeskrachtige werkingen. Zo werd Jenever met de jeneverbes gezien als geneeskrachtig middel maar ook de kruidenbitter is ontstaan door kruiden te stoken of op te lossen in alcohol. Inmiddels weten we al lang dat alcohol ook schadelijke effecten heeft maar de geneeskrachtige werkingen van kruiden en specerijen is nog steeds zo. Daarnaast bevorderen bitters uit kruiden en plantendelen een gezonde spijsvertering. Perfect als digestief voor na een zware maaltijd.

De eerste kruidenbitters zijn ruim 4 eeuwen geleden voor het eerst gemaakt.

Kruidenbitter is op alcoholische basis van jenever of brandewijn waarin een mengsel van kruiden, of plantendelen (naar gelang het recept van de producent) heeft getrokken. Naast een minimaal alcoholpercentage van 15% moet er minder dan 100 gram suiker per liter aanwezig zijn in de drank anders valt de bitter onder een kruidenlikeur. Al bevatten de meeste kruidenbitters 30% alcohol.

Het oplossen van aroma’s en stoffen als vetten, zuren, harsen en bitterstoffen uit de kruiden en plantendelen duurt een aantal weken voordat het door de alcohol wordt opgenomen.

Na deze weken van de aroma’s en stoffen uit de kruiden en plantendelen moeten deze eruit gezeefd worden, wat nu overblijft, noemt men de ‘tinctuur’. Om de beoogde smaak en alcoholsterkte te krijgen kan deze tinctuur nu verdunt en/of aangezoet worden. Nu heb je een ‘Kruidenbitter’ of ook wel ‘Bittertje’ genoemd.

Kruidenbitter ‘De Baliekluiver’.

In Utrecht kent men de kruiden bitter genaamd ‘De Baliekluiver’ die al bestaat sinds 1980 en op de markt gebracht is door Albert de Rijk Sr. Die in de Utrechtse volksmond ook wel ‘Appie’ werd genoemd. De liefde voor een kruidenbitter was Albert met de paplepel ingegoten daar waar zijn moeder altijd al bezig was met het trekken van kruiden voor bittertjes. Dit gebeurde in de nu genaamde ‘De Zes Vaatjes’ (destijds had deze locatie nog geen horecanaam zoals we dat nu kennen). Toen Albert als 2e generatie de onderneming overnam in 1954 wist hij nog niet precies waar de horecareis heen zou gaan, zeker niet dat er later allemaal horecavergunningen e.d. zouden ontstaan.

Albert liet ‘De Zes Vaatjes’ uitgroeien tot een graag bezochte plek, vele Utrechters kwamen hier hun borreltje halen voor naar huis, ter plekke, de werkdag afsluiten en gewoon even een sociaal babbeltje maken.

In de jaren ’80 werd zoon Albert de Rijk Jr. intensief bij de zaak betrokken en tapte verder onder de naam ‘De Zes Vaatjes’. Samen brachten zei hun liefde voor drank tezamen in een kruidenbitter genaamd ‘De Baliekluiver’ wat de Utrechter na de oorlog zou weergeven. Aangezien deze kruidenbitter net iets meer dan 100 gram suiker per liter bevat is het een Kruidenbitterlikeur. Hierdoor mild bitter, met een beetje zoet, maar ook aromatisch en zeer smakelijk door het kruidenmengsel.

De kruikjes kruidenbitter werden voorzien van een door De Rijk sr. ontworpen etiket waarop de (door hem getekende) afbeelding stond van een over de balie (de ijzeren hekwerken op de werfkelders en bruggen over de grachten in de Utrechtse binnenstad worden namelijk balies genoemd) van de Utrechtse Stadhuisbrug hangende, werkzoekende Utrechter die tuurt naar alles wat gaande is in en langs de Oudegracht.

In De Zes Vaatjes zelf wordt niet gedistilleerd, midden in een woonwijk mag dit gewoonweg niet. Gelukkig is een kruidenbitter d.m.v. zogenoemde ‘koude distillatie’ (= bestaande alcoholische drank verrijken met bv. kruiden, specerijen & plantendelen) te produceren. Dit maakt dat De Baliekluiver de slogan draagt ‘DE EENIGE ECHTE UTRECHTSCHE KRUIDENBITTER’. Wat het recept is, tja dat zal in de familie blijven.

De Baliekluiver kreeg ook leuke aandacht tijdens het 100 jarige bestaan van Het Utrechts Nieuwsblad waar Lambik (van Suske & Wiske) roept: "Daar lkraken we een fles Baliekluiver op!"

http://suskeenwiske.ophetwww.net/voorpub/un100.php

Vanwaar de naam ‘De Baliekluiver’. 

Albert de Rijk Sr. heeft zelf na de oorlog moeten ervaren hoe moeilijk het was om werk te krijgen, en nam ieder baantje aan die hem aangeboden werd. Het liefst iets kunstigs, schilderen aan mooie projecten als de Rietveld stoel, rijtuig van Evita Perron in het werkspoor en vele andere baantjes.

Vandaag de dag gaan we op linkedinn struinen, schrijven we ons in bij een uitzendbureau of hebben we een groot sociaal netwerk waar we aan werk kunnen komen. Voor de stad Utrecht heeft het begrip Baliekluiver echter een extra betekenis. Na de oorlog was dit er allemaal niet en verzamelden werkzoekende zich aan de balies van de Nederlandse grachten om zo opgepikt te worden door werkgevers die een klusje voor een dag of langere tijd aanboden. Al hangend aan de balies van de Utrechtse grachten waar vanuit handel werd gedreven werden deze personen ‘Baliekluivers’ genoemd. Volgens de dikke van Dale is een Baliekluiver iemand die over de balies van bruggen hangt. Ook wel een 'leegloper' of een 'los sjouwerman' genoemd vanwege de Baliekluivers die enkel toekeken naar de handel die werdt gedreven. 

‘De Baliekluiver’ in het brons.

In de jaren ’80 van de 20ste eeuw is Alber de Rijk Sr. Zijn liefde voor de kunst weer gaan opzoeken, hij is gaan beeldhouden bij Ad Jenner tegenover het proeflokaal. Al gauw zijn ze samen als opdracht begonnen aan het maken en verbeelden van een beeld ter eren aan De Baliekluivers. Met succes mag ik zeggen want een heel mooi beeld is hieruit gekomen in 1988. Albert als Baliekluiver langs de Utrechtse gracht. Later is dit beeld nog eens gemaakt maar dan modern gestileerd met de wens om deze aan de Oudegracht aan een balie te plaatsen. Helaas heeft de gemeente dit in de jaren ’90 niet toegestaan.

Het mooie van een wens hardop uitspreken is dat nieuwe generaties binnen de familie dit ook horen. Na het overlijden van Albert de Rijk in 2012 heeft één van de kleinzoons de wens uitgesproken de wens van zijn opa in vervulling te laten gaan. In 2017 startte hij een zoektocht hoe dit te verwezenlijken. Praten met de gemeente, plannen maken hoe dit te bekostigen en goedkeuring vinden voor een locatie waar de Baliekluiver zou mogen staan.

‘De Baliekluiver’ 2020.

Ja, het is gelukt! Nadat in 2017 een kleinzoon van Albert de Rijk in contact is gekomen met het stadsbestuur en de wens eveneens mogelijkheden had voorgelegd. Hier werd direct heel positief op gereageerd.

Nu, 4 september 2020 is het eindelijk zover, het Baliekluiver beeld is onthuld aan de Gaardbrug (Oudegracht/Lijnmarkt) door de waarnemend burgemeester van Utrecht, Peter den Oudsten. Al leunend in het brons gegoten, uitkijkend over de Oudegracht, naar het stadhuis, het Wed en de Domtoren heeft De Baliekluiver nu een hangplek. Niet op de Stadhuisbrug, zoals op het etiket van de Baliekluiver-kruikjes. De Stadhuisbrug bleek bij nader inzien niet zo geschikt. De Baliekluiver staat er symboliseert het verhaal door hoe het er na de oorlog aan toe ging in Utrecht.

Onder het beeld is een gedicht geplaatst die luidt:

'DE WIND'

met dichtgeplakte ogen
wacht het beeld op zijn
voltooiing
verdwaasd in het nieuwe rumoer van de wind
die zich niet bekommert om
oorsprong of bestemming

http://www.dezesvaatjes.nl/kruidenbitter.html
http://www.debaliekluiver.adjenner.com/

Deze blog is geschreven door Guillaume Coret.

Zin gekregen om eens naar een proeverij van Fijn-Proeverij te komen?

Neem dan hier contact op.

Volg Fijn-Proeverij via de socials

 Facebook Instagram