We hebben er allemaal weleens van gehoord of een fles wijn van gedronken, de wereldberoemde wijnstreek Rioja in het noordwesten van Spanje.

Vooral die rode wijnen met mooie houtsmaken fluweel zacht of heel complex, rijpheid, elegantie, vol stevig gestructureerd en wijnen met een lange bewaarpotentie. Voordat houtgerijpte wijnen in de mode raakte bij de consument was Rioja al jaren onderweg met deze manier van wijn maken en mede daardoor werden deze wijnen enorm populair.

Maar wie is Rioja eigenlijk, ik leg dit graag aan je uit. Naar eigen zeggen: “Saber Quién Eres” (= “Weet wie je bent”, ken je herkomst (h)-erken dit en weet waar je heen wilt). Rioja kijkt in de spiegel en weet wie die is. Maar ook hier kan men niet stil blijven staan en zijn daarom ook in 2017 een weg ingeslagen waarbij enige dingen zijn veranderd, of beter gezegd ook meer focus op andere type wijnen gaan leggen om daar meer bekendheid mee te genereren. Dit allemaal om de bekendheid en garantie van de kwaliteit nog meer uit te dragen, te perfectioneren, met de tijd mee te gaan en als gebied nog sterker te worden dan het al was.

Rioja algemeen.

Rioja kent al meer dan een 2000 jaar oude wijnbouwtraditie, en is over de hele wereld te ontmoeten. De eerste documenten over Rioja als wijn die gevonden zijn stamt vanuit 1099 met benamingen als ‘Rioga’ & ‘Riogem’. De naam is afkomstig van de rivier de Rio Oja die in de 100km lange noordelijke rivier de Ebro uitmondt, deze rivier speelt een belangrijke rol in het landschap en klimaat van deze wijnstreek. Samen met de vele zijriviertjes worden 7 verschillende valleien gevormd, dit zijn:

1. Oja (Alta)
2. Tirõn (Alta)
3. Najarilla (Alta)
4. Ireque (grens Alta & Oriental)
5. Leza (Oriental)
6. Cidacos (Oriental)
7. Alhama (Oriental)

Rioja ligt tussen 2 gebergten in, in het noorden de Cordillera Cantabria en in het zuiden de Sierra de la Demanda (en dan eigenlijk nog een 3e de Sierra de Cameros) en telt 66.000 ha aan wijngaarden die als terrassen aan weerszijde langs de rivier de Ebro zijn gelegen. Deze ligging bepaald mede gelijk de diversiteit aan typen smaken wijnen die hier geproduceerd worden. Het klimaat wordt vanuit alle windstreken bepaald en de bergen zorgen voor veel verschillende bodemtypen.

De regio en subzone ’s (Zonas) van Rioja.

Al sinds het begin van de 20e eeuw houdt Rioja zich bezig met het garanderen van kwaliteit met verschillende regelgevingen waar boeren, wijnhuizen, wijnmakerijen en coöperaties zich aan moeten voldoen. Dit om een generieke uitstraling te hebben als wijngebied.

Al sinds 1925 wordt Rioja als 1ste wijnbouwgebied van Spanje als D.O. (Denominación de Origen, de benaming voor het beschermde herkomstgebied) erkent, en heeft zelfs in 1991 een DOCa status verworven (de hoogst haalbare herkomststatus die Spanje kent, waar tot op de dag van vandaag er nog steeds maar 2 zijn in geheel Spanje). Deze herkomstbenaming heeft een agrarische oorsprong wat kwaliteit en kenmerken verbind met de regio van herkomst.

Het ontwikkelen van gegarandeerde kwaliteit is een proces wat constant bezig is, vele programma’s zijn ontwikkeld waarbij informatie wordt verzameld en gedeeld om zo constant voorzien te zijn wat er gebeurd met de wijngaarden, opbrengsten, wijn maak technieken, rijpingen, distributie etc. etc.

Eén van de ontwikkelingen is het onderverdelen van de klimatologische delen binnen Rioja. Het gehele Rioja wijnbouwgebied gebied ligt binnen 3 provincies, te weten: La Rioja, Álava (Baskenland) & Navarra.

Zoals je hierboven op de landkaart kunt zien is Rioja in 3en te delen met de 3 subzone ’s, iedere zone kent een eigen identiteit:

1. Rioja Alavesa (13.178ha):

Hier in het noordwestelijke Baskische deel heerst een zacht klimaat door de bescherming die geboden wordt door de bergketen Cordillera Cantabria in het noordwesten vanuit de Golf van Biskaje. Het klimaat is hier wel wat koeler continentaal dan in de 2 andere sub regio’s, een vochtig voorjaar gevolgd door korte hete zomers en een lange warme herfst. Dit deel staat bekend om vele kleine wijngaarden op een wat ruiger terrein met zeer goede kwaliteit aan druiven. De bodem bevat hier in grote hoeveelheid okergele klei en kalk. De wijnen uit dit gedeelte tonen zich vaak net wat frisser.

2. Rioja Alta (27.871ha):

Dit gedeelte in het westen gelegen (La Rioja) is het grootste deel wat meer heuvelachtig (Alta = hoog) is op met wijngaarden als terrassen op zo’n 400 à 500M boven zeeniveau (net als Rioja Alavese) voornamelijk ten zuiden van de rivier de Ebro en gedeeltelijk ten noorden van de Ebro (Consierra). De bodem hier bevat meer klei en kalksteel. Het klimaat is hier vanwege de westelijkere ligging ook koel continentaal. Om aan te geven waar dit goed zichtbaar is het moment van rijpheid van de druiven, in Rioja Oriental (hieronder verder uitgelegd) is de oogst begin september en hier in Alta eind oktober.

3. Rioja Oriental (25.191ha):

In het lager gelegen Rioja Oriental (Navarra) is het warmer en droger door meer mediterrane invloeden (Oriental = oost). De wind waait in Rioja van oost naar west waardoor warmere mediterrane winden via Oriental verder Rioja ingeblazen worden via de Ebro vallei. Hier komen dan ook rijpere druiven en wijnen vandaan, dit komt door meer warme lucht aanvoer vanuit het oosten. De wijnen zijn hier dan ook wat voller, meer body en wat krachtiger. Gemiddeld liggen de wijngaarden hiertussen de 300 à 400M boven zeeniveau, maar ook de hoogste wijngaarden van Rioja zijn hier, op 700M in het Yerga gebergte. De bodem hier is een ijzerhoudende diepe bruin rode klei genaamd ‘Ferro’.

De wijnproductie in Rioja ligt in zijn totaliteit op zo’n 280L per jaar, hiervan is 90% rode wijn en is 65% de houtgerijpte wijnen.

Het klimaat in Rioja.

Door de ligging tussen de gebergten de ‘Cordillers Cantabria’ ten noorden, en de ‘Sierra de Carmeros’ ten zuiden van het gebied + de Rivier de Ebro die in het noorden stroomt is er een soort van trechter vorming waar het klimaat door wordt bepaald. Deze elementen vormt zich in een vallei die 100 km lang is met wijngaarden aan weerszijde van de rivier. De opening in het noodwesten zorgt ervoor dat er voldoende koeling & neveligheid wordt doorgelaten vanuit de Atlantische Oceaan. In de opening vanuit het oosten is aanvoer van warmere lucht vanuit de Middellandse Zee (hierdoor zijn wijnen uit het oosten van Rioja vaak wat voller dor meer suikerrijpe druiven). Met een gemiddelde temperatuur van 12 à 14℃ is het in Rioja redelijk mild wat samen gaat met veel zonne-uren (2000 per jaar) is het hier goed vertoeven voor de druiven.

De bodemstructuren van Rioja.

Door de vele omringende bergen en de rivier de Ebro die van oost naar west door het hele gebied stroomt kan je je voorstellen dat er meerdere bodemsamenstellingen in het gebied voorkomen. In grote lijnen is er een bodemsamenstelling wat bestaat uit een mix van zand, slib & klei. Dit maakt het hier redelijk alkalisch en arm aan organisch voedingsstoffen.

Toch zijn er 3 verschillende typen bodems die kenmerkend zijn voor de wijnstreek van Rioja, dit zijn:

Foto links: Klei/kalksteen voornamelijk in Alavese

Foto midden: Zogeheten Ferro klei wat wat meer ijzerhoudend is in Alta & Oriëntal

Foto rechts: Alluviale bodem langs de rivier de Ebro en de 7 zijrivieren                                                                            

De druivenrassen van Rioja.

Zoals al eerder aangegeven zijn de meeste wijnen uit Rioja rode wijnen, het is dan ook niet gek dat de meeste druiven die in Rioja zijn aangeplant blauwe druivenrassen zijn, 91% van de totale aanplant zijn blauwe druivenrassen waardoor er nog 9% overblijft voor de witte variëteiten. 85% van de Rioja wijnen zijn rood, 9% wit en er is ook nog 6% weg gelegd voor rosé wijnen.

De blauwe druivenrassen:

• Tempranillo:

In het scala van blauwe rassen staat de Tempranillo het meest aangeplant (75%) en is ook het meest toonaangevend voor de lange geschiedenis uit deze streek. Dit komt doordat na de komst van de druifluis (die in Rioja pas in 1899 zijn intrede deed) ‘Phylloxera Vastatrix’ die de wortelstokken in de hele wereld hebben aangetast men op zoek ging naar een variëteit om de wijngaarden opnieuw aan te planten met resistente nieuwe onderstokken, voor Rioja werd dit Tempranillo.

De bodems zijn veelal kalkrijke klei en daar voelt de Tempranillo zich helemaal thuis. Je ziet wel dat de planten vaak hoger op de bergen staan aangeplant aangezien het in de lagere delen wel eens te warm kan worden, en hier kan Tempranillo niet super goed tegen, zeker niet aangezien het een vroeg rijpend ras is (Tempra = Spaans voor vroeg). Tempranillo weerspiegelt het klimaat en de bodem erg goed, het is dan ook moeilijk om de stijl van Tempranillo in 1 woord te duiden, naast dat Tempranillo van ieder deel binnen Rioja zich anders uit is het ook nog eens de stijl van de wijnmaker en in welke leeftijd de wijn op de markt gebracht wordt. Tempranillo wijnen zijn er van soepel fruitig tot krachtig gestructureerd met finesse en een scala aan aroma’s.

Tempranillo wordt verder blij van opvoeding op hout om de tannines te verzachten, wil graag zon hebben en is goed bestand tegen droogte. Het voordeel van Tempranillo is dat ondanks de aanplant in de zon met warmte, droogte en het vroegrijpe hij genoeg suikers aanmaakt zonder teveel alcohol en levendige zuren weet te behouden.

• Garnacha:

In de subzone Oriental zien we de Garnacha voornamelijk aangeplant (de druif die we ook wel kennen als Grenache) als bushvine (8% van de aanplant in Rioja). Aangezien het hier warmer is kan Garnacha een lange rijpingsperiode genieten, en dat is wat Garnacha nodig heeft.

In Rioja zie je steeds meer wijnen van 1 druivenras maar blenden rassen is hier sinds jaar en dag aan de orde. Garnacha biedt in een blend; zachtheid, body en kleur aan de Tempranillo, vaak geblend voor de jongere Rioja stijl. Daarnaast geeft deze druif geeft wat meer extractie en wat meer alcohol.

Ook wordt Garnacha veel toegepast voor de productie van Rosé wijnen.

Andere druivenrassen die je hier tegenkomt zijn:

• Mazuelo (ook wel bekend als Carignan):

Staat slechts voor 2% aangeplant en wordt gebruikt om te blenden.

• Graciano:

Ook deze staat slechts voor 2% aangeplant, wordt wel steeds populairder, en wordt gebruikt om te blenden voor de betere wijnen als Reserva & Gran Reserva waar het aroma biedt. Ook worden ze steeds vaker op de markt gebracht als monocépage (1 druivenras).

• Maturana tinta:

Is sinds 2007 toegelaten door de DOCa Rioja en komt vooral voor in blends.

De witte druivenrassen:

Er is sinds 2005 steeds meer aandacht voor de witte druivenrassen. De witte variëteiten daalde en daalde in aanplant, men wist er niet goed mee om te gaan, de focus lag op het maken van de rode wijnen en het blenden van een beetje witte druiven aan blauwe druiven tijdens het wijn maken gebeurde ook steeds minder. Het strategisch plan van Rioja heeft om witte rassen populairder te maken 6 nieuwe druivenrassen toegestaan om binnen de DOCa toe te laten. Om een beeld te geven was de aanplant van witte rassen in 1985 +9.000ha, in 2002 nog maar 3.700ha en in 2009 gestegen naar +6.000ha.

Uiteraard is hier vooraf een breed onderzoek naar gedaan wat wel en niet kan, trends, behoefte en het klimaat.

• Viura (ook wel bekend als Macabeo):

70% van alle witte druiven aanplant in Rioja is weg gelegd voor Viura (veelal in Alta & Alavese vanwege de koelere ligging) en is tegelijkertijd rijp als de Tempranillo wat een goede graatmeter is voor de boeren om te eten wanneer de drukte van de oogst begint. Net als Tempranillo is Viura na de phylloxera ramp veel aangeplant, dit vanwege de hoge opbrengsten die ze levert en om een beetje bij de rode wijn toe te voegen om de tannines iets te verzachten. Vandaag de dag zijn de planten ouder met lagere opbrengsten en veel betere kwaliteiten, zeker degene die staan aangeplant als bushvine.

De andere druivenrassen die zijn toegestaan voor de DOCa Rioja zijn:

• Malvasia de Rioja (voornamelijk langs de rivier de Ebro aangeplant)
• Garnacha blanca
• Chardonnay
• Sauvignon blanc
• Verdejo
• Tempranillo blanca
• Matarana blanca
• Turruntés

De rijpingswetten en wijnstijlen van Rioja:

Rioja staat bekend als wijngebied met wijnen die te schakeren zijn in smaak verkregen na een wettelijke rijpingsperiode wel of niet gelagerd op eiken houten vaten en/of op fles. Men wil in Rioja de wijn pas aan de handel aanbieden op het moment dat het drinkbaar is (wat niet betekend dat bepaalde wijnen nog langer kunnen rijpen). Wanneer een Rioja wijn op eiken houten vaten rijpt moeten deze vaten 225L zijn. Deze manier van stijlen uitbrengen is uiteraard niet 1, 2, 3 ontstaan. Sinds de 18e eeuw waren er wijn maak 2 broers uit Rioja die in Bordeaux leerde over het gebruik van eiken vaten om wijn in te laten rijpen. Deze broers brachten deze methode naar Rioja wat veel goeds heeft betekend. Halverwege de 19e eeuw werd vatrijping pas echt een gemeengoed en het kenmerk van Rioja wijnen.

Het Consejo Regulador is een toezichthoudend raad die verantwoordelijk is voor alle wijnregio’s in Spanje, ieder gebied heeft zijn eigen Consejo. Deze is verantwoordelijk voor de kwaliteitscontrole en kent de herkomstbenaming Denominación de Origen toe. Deze heeft in 1974 al een hiërarchie gestart met benamingen op het etiket voor de consument zodat deze zouden kunnen weten wat voor een type stijl wijn de van een specifieke fles kan verwachten. De richtlijnen hiervoor zijn met de jaren mee gegroeid aangezien verwachtingen en kennis veranderd door de jaren, hiervoor worden eens in de zoveel jaren aanpassingen doorgevoerd door het Consejo.

In 2017 zijn ze in Rioja begonnen om in de spiegel te kijken met de marketing strategie ‘Saber Quién Eres’ (‘Weet wie je bent’). Waarom zou je zeggen “als iets goed is, is het toch goed”?. Ja, dat klopt maar dingen veranderen. Denk aan klimaat (hierdoor ook plantenziektes), innovatieve wijnmaak technieken, trends, door klonen van druivenrassen.

Er zal vanaf nu meer aandacht gaan komen voor meer productie van witte, mousserende en rosé wijnen vanuit Rioja. Meer witte wijnen van de Tempranillo blanca en Verdejo. De mousserende wijnen zullen met een verplichte 2de vergisting (Méthode Traditionelle) geproduceerd gaan worden en moeten 15 maanden rijpen voor deze op de markt mogen komen. Allemaal veranderingen die ten goede moeten komen voor zowel de wijnboeren, wijnhuizen als de consument.

Etiket aanduidingen stijlen Rioja wijn.

Om herkenbaarheid te geven aan een fles zullen alle wijnen van Rioja een sticker garantiezegel dragen wat een Riojaans keurmerk is en zekerheid geeft over hoe de wijn tot stand is gekomen.

Een fles Rioja bevat altijd een sticker met de aanduidingen:

• Genérico
• Crianza
• Reserva
• Gran Reserva

Deze benamingen zie je overigens door heel Spanje als aanduiding maar Rioja heeft haar eigen rijpingsperiodes vastgesteld, deze zijn dus niet gelijk aan de andere Spaanse wijnstreken.

Men kent de volgende rijpingsperiodes (iedere stijl krijgt een eigen kleur sticker wat tevens gelijk een garantiezegel is):

• Rioja Genérico (groen label)

Als er Cosecha op het etiket staat vermeld dan is de wijn niet of weinig houtgerijpt en gemaakt om jeugdig binnen 1 à 2 jaar te drinken. Het is een wijn die jong op de markt gebracht met verse primaire fruit gedreven aroma’s en wordt het jaar na de oogst al verkocht.

• Rioja Crianza (rood label):

Crianza is er voor zowel witte als rode wijnen met ieder eigen bepalingen m.b.t. rijpingsperiode. Met 45% van de totale Rioja productie is dit de meest voorkomende categorie.

Rood: De wijn met Crianza vermelding mag pas in het derde jaar na de oogst verkocht worden. De wijn rijpt in totaal minimaal 2 jaar waarvan minimaal 1 jaar op vaten, de rest van de tijd rijpt de wijn door op fles.

Wit: Bij de witte Rioja is een minimale rijping van 18 maanden vereist waarvan minimaal 6 maanden op eiken houten vaten.

• Rioja Reserva (granaat sticker):

17% van de totale Rioja productie worden uitgebracht als een Reserva.

Rood: Deze wijn heeft een minimale rijping van 3 jaar, waarvan minimaal een houtrijping van 12 maanden en een minimale flesrijping van 6 maanden. In de eerste vier jaar na de oogst komt deze wijn niet op de markt.

Wit & Rosé: Moeten minimaal 2 jaar rijpen waarvan minimaal 6 maanden op vat gerijpt.

• Rioja Gran Reserva (blauw label):

De aanduiding van Gran Reserva kom je alleen bij wijnen tegen uit een uitzonderlijk wijnjaar in Rioja. Gelukkig is de kwaliteit van de druiven steeds constanter qua rijpheid en beter te selecteren vanuit het hele gebied waardoor deze categorie makkelijker gemaakt kan worden. Slechts 3% van alle Rioja wijnen is een Gran Reserva.

Rood: Ze komen pas na 6 jaar op de markt. Ze ondergaan een minimale rijping van 5 jaar waarvan houtrijping van minimaal 2 jaar en een minimale flesrijping van maar liefst 2 jaar. In de praktijk rijpen deze wijnen vaak 8 jaar.

Wit & Rosé: Deze zijn redelijk zeldzaam en rijpen minimaal 4 jaar waarvan minimaal 6 maanden rijping op eiken houten vaten is vereist.

Stel je voor een wijnbouwgebied die zulke rijpingsperiodes voorschrijft hoeveel vaten er dan wel niet in dit gebied liggen gevuld met wijn, enig idee? 1.356.820 vaten à 225L wat 400 miljoen liter aan wijn is.

Voor al deze wijnen geldt dat er per 1.00kg druiven er max. 70L wijn gemaakt mag worden. De laatste jaren is naast deze categorieën nog specifiekere aanduidingen aan de wijn mee te geven. Deze behoefte bestaat bij zowel de wijnboeren, als de sommeliers en consument steeds meer. Specifiekere aanduidingen als uit welk zone, dorp of specifieke wijngaarden de druiven afkomstig is.

Deze specifiekere aanduidingen zijn:

• Viñedos de Zona:

Vermelding van de herkomst van de druiven en productie uit de zone Alta, Alavese of Oriental. 15% van de druiven mogen nu nog uit de andere 2 sub regio’s komen.

• Vinos de Municipo:

Vermelding van de herkomst van de druiven (min 85%) en productie uit een gemeente, dorp of stad.

• Viñedo Singular:

De druiven zijn nu afkomstig van één afzonderlijke unieke wijngaard, nu moet ook vermeld worden uit welke sub regio deze wijngaard afkomstig is. Ook moet het hele proces van dezelfde Bodega zijn als waar de wijngaard van is. De druivenstokken moeten nu min. 35 jaar oud zijn en de druiven moeten met de hand geplukt worden. Ook wordt er voorgeschreven hoeveel kg druiven er maximaal van een ha geoogst moge worden. Voor de blauwe druivenrassen is dit max. 5.000kg per ha en voor de witte rassen is dit max. 6.922 kg per ha. Bij het persen van de druiven moet min. 65% van het sap eruit geperst worden.

Het klinkt allemaal wellicht wat streng maar dit is tot stand gekomen vanuit de wens van de boeren zelf. Zeker in de 18e eeuw dat Rioja wijn zo populair was dat overschotten aan wijn ontstonden en kwaliteit niet te garanderen was.

Mousserende Rioja wijnen.

Ook wordt er in Rioja wijn gemaakt waarvan de wijn een 2e gisting krijgt op fles en dan minimaal 15 maanden moet rijpen op de fles. Deze wijnen heten ‘Espumosa de Rioja’. De productie van Espumosa de Rioja is aan het toenemen, mede doordat er meer druivenrassen zijn toegestaan dan voorheen waardoor het interessanter is om deze stijl wijn te maken.

Ook bij Espumosa de Rioja zijn er naast Brut, Extra Brut, of Brute nature (smaakstijl aanduidingen) extra aanduidingen die iets zeggen over de rijping van de wijn, dit zijn:

• Reserva:

Deze aanduiding geeft aan dat de wijn minimaal 24 maanden heeft gerijpt op fles vanaf de sart van de 2e gisting.

• Gran Añada:

Deze aanduiding geeft aan dat de wijn minimaal 36 maanden heeft gerijpt op fles vanaf de sart van de 2e gisting.

Er is ook een Rosé Espumosa de Rioja, hierbij moet het sap minimaal afkomstig zijn van blauwe druiven.

Rioja zal ondanks de aanpassingen bij zichzelf blijven en van haar eigen kracht uitgaan, wel heeft het in de spiegel gekeken en aanpassingen en/of verbreding toegepast om zichzelf scherp te houden. Dit lijkt mij een goede zaak.

Deze blog is geschreven door Guillaume Coret

Eens een wijnproeverij  verzorgt hebben door de sommelier van Fijn-Proeverij, of een wijncursus volgen?

Neem dan hier contact op

Volg Fijn-Proeverij via de volgende socials

Facebook Instagram